Aleksandr Belyayev - Jahongir

— Qanday baxtsizman-a! — deb shivirlab qo‘yardi.

Haftaning oxiriga borib Shtirnerni hatto eslamaydigan ham bo‘lib qoldi. Ba’zan uning qiyofasi ko‘z oldiga kelardi-yu, nihoyatda jirkanch va yoqimsiz tuyulardi.

Qiz atrofidagi jihozlarga hayratlanib tikilar, go‘yo u bu narsalarni birinchi marotaba ko‘rayotganday edi. Hafta so‘ngida xayolini Zauyer band eta boshladi. Azizim Zauyer, nega seni unutib yubordim-a? Shunday derdi-yu, lekin Zauyerning xotini borligini, yaqinda farzand ko‘rganligini xayoliga ham keltirmasdi. Bir kuni tasodifan uchrashib qolganlarida Elza Zauyerga shunday muloyim tikildiki, bundan yigit o‘zini yo‘qotayozdi, keyin xayolida allaqanday xotiralar jonlanganday chuqur o‘yga cho‘mib qoldi.

— Otto, — dedi qiz uni ismi bilan chaqirib, — sizni ko‘rmaganimga qancha bo‘ldi-yu… Nega mendan o‘zingizni olib qochasiz, Otto? — Shunday deb, qiz yigitga yaqinlashdi-da, entikib asta shivirladi: — Shunday yolg‘izmanki… Siz yetmayapsiz faqat, Otto…

Ikkovlaridan bo‘lak hech kim yo‘q edi.

Otto Elzaning yonidagi stulga o‘tirib, kafti bilan peshonasini ishqay boshladi. Qizning shirin so‘zlari uning mizg‘igan xotiralarini jonlantirib yubordi. Yuzida kuchli iztirob, ichki bir g‘alayon ifodasi sezilib turardi. Keyin birdan allaqanday fikrdan chehrasi yorishib ketdi. U Elzaning bilagidan tutdi-yu, ko‘zlariga oshiqona tikilgancha entikib gapira boshladi:

— Ha-ha, ko‘rishmaganimizga ko‘p vaqt bo‘ldi! Elza, jonginam Elza! Nega sizni unutib yubordim-a? Nima bo‘layotganiga sirayam tushunolmayapman, lekin hozir tuman tarqalib, sizni go‘yo uzoq ayriliqdan so‘ng ko‘rib turgandayman. Shu paytgacha qayerda edingiz, Elza? Nima bo‘ldi sizga?

Ular haqiqatan ham ko‘p ysllik hijron azobidan keyin birinchi marta uchrashayotganday bir-birlariga qarab to‘yishmasdi.

Bir-birlariga gal bermay ishq-muhabbat haqida, yolg‘izlikda tortgan uqubatlari to‘g‘risida va nihoyat hozirgi uchrashuv baxsh etgan cheksiz quvonch xususida kuyib-yonib gaplasha ketishdi.

Soat bo‘m-bo‘sh xonalarda aks sado berib, bir necha bor zang urdi, ammo bular vaqt o‘tganini sezmas, gaplashgan bilan gaplari tugamas edi.

Ular hech qanday reja tuzmas, o‘tmishni ham eslamas, kelajak haqida ham o‘ylamas edilar. Faqat mana shu shirin daqiqalar lazzatini surishar, shu paytgacha ikkovlarining ham fikr va tuyg‘ularini chirmab yotgan zulmat pardasini nogahon yorib o‘tgan nurdan rohatlanishardi. Soat yana zang urdi.

— Voy, o‘n ikki bo‘pti! Ertagacha xayr, azizim. — Shunday deb, u Zauyerni mahkam quchdi-da, uzoq o‘pdi.

Ammo ertasiga ko‘rishish ularga nasib qilmadi.

Shtirner yangi tashvishlar bilan band bo‘lib, vaqtinchalik ularni o‘z ta’siridan ozod qilib qo‘ygan edi. U o‘z qudratini, odamlar ustidan hukmronligini yana ham mustahkamlashi lozim bo‘lgan allaqanday murakkab apparat ustida ishlayotgan edi. Bunday apparatni yaratishga esa uni vujudga kelgan yangi qiyinchiliklar va yangi og‘ir vazifalar majbur qilayotgandi.

Ko‘rgan chora-tadbirlari tufayli o‘z tasarrufidagi sanoat ishlab chiqarayotgan mahsulotlar shu darajada ko‘payib ketdiki, ularning narxi arzonlashib, ichki bozor ana shu mahsulotlar bilan to‘lib-toshib ketdi. Endi Shtirner ortiqcha mahsulot krizisi xavfi ostida qolgan edi. Bundan qutulishning birdan-bir yo‘li tashqi bozor edi. Ammo bunga erishish oson emasdi. Shtirnerning arzon tovarlari raqobatidan cho‘chigan chet mamlakatlar katta boj talab qila boshladilar. Qanday qilib bo‘lmasin, ana shu to‘siqni yengib o‘tish kerak edi. U xorijiy raqobatchilar bilan olib borayotgan iqtisodiy urush qurolli to‘qnashuvga aylanib ketadigan darajaga yetib qolgan edi. Ammo haqiqiy urush e’lon qilish og‘ir masala edi. To‘g‘ri, u hukumatni xohlagan ko‘yiga sola olardi. Lekin shunday bo‘lsa ham hukumat uning irodasi bilan xatti-harakatlari o‘rtasida g‘ov bo‘lib turardi. Endi hukumatga barham beradigan payt keldi, deb o‘ylardi Shtirner. Shunday qilsa, uning o‘zi mamlakatning mutlaq hokimi bo‘lib qoladi. Millionlab kishilarni u o‘z irodasiga bo‘ysundiradi; ulariiig ongiga urush nihoyatda zarur, degan fikrni singdiradi va odamlar, xuddi Napoleon soldatlariday, jon-jon deb o‘zlarini o‘lim girdobiga otadilar.

Ammo buning uchun nihoyatda baquvvat, uzoqni nishonga oladigan, odamlarning xohish va irodasini mahv etadigan, ommaviy ta’sir kuchiga ega bo‘lgan qurol, radioto‘lqin kerak edi. Binobarin, Shtirner vaqtinchalik atrofidagi odamlarni unutib, ana shunday qurol ustida ish olib borardi.

Elza bilan Zauyer o‘pishib xayrlashgan xuddi ana shu kuni ish nihoyasiga yetdi. Shtirner faqat tundagina Elza bilan Zauyerni eslab qoldi. Esladi-yu, ularning xayolini yana algov-dalgov qilib yubordi. Zauyer tagin o‘zining jajji «qo‘g‘irchog‘i» Emma atrofida parvona bo‘lib, o‘gilchasini erkalata boshladi, Elza esa tong uyqusida shirin to‘lganib, ertalabgacha Lyudvigning nomini takrorlab chiqdi.

Tong otishi bilan Shtirnerning kabinetiga kirib, uni peshonayeidan o‘pdi va dedi:

— Azizim Lyudvig, senga ikkita iltimosim bor!

— Salom, jonginam… Bittayammas, ikkita degin! Qani, buyur, malikam.

— Gotlib keldi.

— Yana Gotlibmi?

— O‘zi emas, o‘g‘li Rudolf.

— O‘g‘liyam quyib qo‘yganday xuddi otayeining o‘zi. Pul so‘rab kelgandir-da, shundaymi?

— Otasining bizdan ikki yuz myng olib ketganini eshitgan ekan. Unga bir chaqa ham bermabdi. Shuning uchun Rudolf…

— Aslo, aslo!

— Axir biz badavlatmiz-ku, Lyudvig!

— Xuddi shuning uchun yo‘q deyapman-da. Cholning yo‘rig‘i boshqa edi. Ammo bu bolaga pul bersak, biz uning nasibasiga chang solganu endi buni o‘zimiz tan olayotganday bo‘lamiz. Keyin undan qutulish qiyin. Pul so‘rayverib, tinkamizni quritvoradi. ChoLga ko‘p narsa kerak emas. Lekin Rudolf… U hali xavfli. Yo‘q, yo‘q, jonginam. Sening manfaatingni o‘ylaganim uchun ham unga pul berolmayman.

— Va’da berib qo‘yuvdim-ku…

Shtirner o‘ylanib qoldi. Uning kayfiyati yaxshi edi. Miyasiga kelgan allaqanday fikrdan jilmayib qo‘edi.

— U bilan o‘zim gaplashaman. O‘tira turgin, Elza, — shunday deb, Shtirner o‘z xonasiga kirdi-yu, tezda qaytib chiqdi.

— Unga shunday bir hazil qilamanki, qaytib bu uyga qadam bosmaydigan bo‘ladi. Bu xonadonni butunlay unutishga ham majbur qilishim mumkin-u, lekin uni tajriba qilinadiganlar safiga qo‘shishni istamayman, — dedi Shtirner Elzaga noma’lum ma’nodagi so‘zlarni aytib.

Shtirner qo‘ng‘iroq qilib, xonaga kirgan xizmakorga Rudolf Gotlibni taklif qilishni buyurdi.

Gotlib kirdi. U tilanchiga o‘xshamasdi. Uni bu yoqqa boshlab kelgan ochko‘zlik oshkora bir g‘urur bilan o‘yqashib ketgan edi.

— O‘tiring, yigitcha, — dedi Shtirner. — Sizga pul kerakmi?

Bu muomaladan Rudolf titrab ketdi-yu, lekin o‘zini bosdi.

Sepkildor yuziga bir zumda qon tepdi.

— X,a, menga pul kerak, — dedi u hamon tik turgancha, — menimcha, iltimos qilishimga… ma’lum asoslar bor.

«Ahmoq! — dedi ichida Shtirner. — Bu gapi bilan o‘z oyog‘iga o‘zi bolta uryapti!»

— Janob Gotlib, agar masalani shu tarzda qo‘yadigan bo‘lsangiz, tegishli sud muassasalariga murojaat qilib, ana shu «ma’lum asoslar» ni o‘sha yerda isbot qiling.

— Dunyoda adliyaviy normalardan tashqari, axloqiy normalar ham bor, — javob berdi Rudolf ilgaritdan ko‘nglida pishitib qo‘ygan so‘zlarni ishga solib. — Ma’naviy huquqlarimni isbot qilib o‘tirishning hojati yo‘q.

— Axloq masalasi bilan boshqa idoralar shug‘ullanadi, bu yer unaqa joy emas.

— Maynabozchilikni yig‘ishtiring! — birdan qizishib ketdi Rudolf. — Ye iltimosimni qondirasiz, yo bo‘lmasa…

— Iye, meni qo‘rqitmoqchimisiz hali? Bunaqa mehmonlarni alohida hurmat bilan kuzatishga odatlanganman.