Aleksandr Belyayev - Jahongir

Shtirnerning g‘ayritabiiy, ko‘z ko‘rib, quloq eshitmagan g‘alabasi turli-tuman faraz va taxminlarga turtki berar, ayrim gazetalar, bu g‘alabaning sababi qayday bo‘lishidan qat’iy nazar, u odatdan tashqari, favqulodda bir hodisa, shuning uchun unga qarshi qonunda ko‘zda tutilmagan, favqulodda choralar bilan kurashish kerak, degan fikrni olg‘a surishardi. Ehtimol, hukumat Shtirnerga qarshi maxsus qonun ham chiqarib qolar. Myunsterberg bilan Shumaxer tuzmoqchi bo‘lgan aksionerlik jamiyatiping ustavini tasdiqlamagan ministrlar jamoatchilikning tazyiqi ostida iste’foga chiqishga majbur bo‘lishdi. Aslida esa ular ustidan yashirincha olib borilgan tergov hech Qanaqa ayb topolmadi, ya’ni mazkur ministrlar Shtirnerga sotilgan, degan shubha tasdiqlanmadi. Myunsterberg bu zarbadan o‘ziga kelolmay jon berdi. Shumaxer esa o‘ziga-o‘zi suiqasd qildi-yu, lekin omon qoldi, tuzalganidan keyin Amerikaga jo‘navordi.

So‘nggi haftadagi yangiliklar ana shulardan iborat edi. Shtirnerni endi butun jahon bilardi. Uning nomi hammaning tilidan tushmasdi. Bu yerda, Mentonada u xotini bilan pinhona nshardi. Villadan chiqishlari bilan odamlar ularni o‘rab olishardi, binobarin, Shtirner jamoat ko‘ziga ko‘rinmaslikka tirishardi.

Elza mehribon bo‘lib yurgan kunlari u yolg‘izlikni sezmadi. Lmmo so‘nggi paytlarda qiz o‘zini torta boshlagani uchun Shtirperning tabiati xira edi.

Shundan keyin u ishga kirishib ketdi. Bir qancha tunuka, sim to‘r, izolyator, elektrotexnikaga doir jihozlar tayyorlatib, ularni alohida xonaga joylashtirdi-da, o‘zi ham kun bo‘yi o‘sha xonadan chiqmadi.

Ertasi kuni ertalab Elza yana Shtirnerning atrofida girdikapalak bo‘la boshladi. Ammo endi bu ham uni ovutolmadi.

Bir oz yozilib kelish uchun u toqqa sayrga chiqishni taklif qildi — ular anchadan buyon uydan chiqishmagan edi. Bu gal Elza jon deb rozi bo‘ldi.

Ular ancha-muncha yo‘l yurganlaridan so‘ng mo‘’jazgina, oppoq, ozoda bir uyda dam olish uchun to‘xtashdi. Uy egasi — mehmondo‘st, gapdon va sinchkov kampir sut ko‘tarib kirdi va bularning qayerdan kelganliklarini surishtirib bilib olganidan so‘ng, o‘zi sayrab ketdi:

— O‘sha yoqdanmiz deng! Aytishlaricha, u yoqda Shtirner degan bir odam paydo bo‘lgan emish. Gapiraverishsa, og‘zing ochilib qoladi! Xotini ikkalasi endi dunyoda eng boy odamlar deyishadi, lekin bu boylik ular uchun harom! Ularning dastidan qancha odam jon bergan, qanchasi xonavayron bo‘lgan, daryo-daryo qon va ko‘z yoshlari to‘kilgan…

Eshik taqilladi, shu zahotiyoq xonaga terlab-pishib ketgan Shtirnerning villadagi xizmatkori otilib kirdi.

— Kechirasiz, janob Shtirner, shoshilinch telegrammalarni darhol yetkazishni buyurgan edingiz… — dedi u peshonasidagi terini artib. — Mana, hozirgina oldim.

Kampir hayajon zo‘ridan qo‘lidagi sochiqni tushirib yubordi, Shtirnerga baqraygancha tikilib qoldi.

Shtirner telegrammani ochib, o‘qidi. Keyin shartta o‘rnidan turdi-yu, o‘ylanib qoldi.

— Siz boravering, Jan! — dedi u xizmatkorga, keyin hamon dong qotib turgan kampirning oldiga oltin tanga tashlab, Elzaga qo‘lini uzatdi:

— Ketdik! Darhol yo‘lga otlanishimiz kerak.

Kampir ularning orqasidan uzoq tikilib turdi, keyin ikki barmog‘i bilan avaylab yerdan tangani oldi-da, bir nimalar deb kalima o‘qib, tillani o‘raga uloqtirdi.

— Puliga qirg‘in kelsin!

— Nima gap, Lyudvig? — deb so‘radi Elza tashvishlanib. — Azizim, nahotki yana o‘sha yoqqa qaytsak? Kelganimizga hech qancha bo‘lgani yo‘q-ku! — Shunday deb, u go‘yo xayrlashganday, osmonga, sohil va dengizga ma’yus ko‘z tashladi.

— Bormasam bo‘lmaydi. Zauyerning yozishicha, dushmanlarim men yo‘qligimdan foydalanib, yana kurash boshlashibdi.

Lyudvigning chehrasi birdan qahrli tus oldi.

U qo‘lini Elzaning kaftlari orasidan shunday shahd bilan tortib oldiki, qiz qo‘rqqanidan seskanib ketdi, keyin u mushtumini tugib, g‘azab bilan g‘udrandi:

— Shoshmay turlaring, ablahlar!

Falk tanish so‘zni eshitib, darhol yo‘lga uzala tushdi-yu, oldingi ikki oyog‘ini uzatib boshini qo‘edi.

Shtirner uyga qaytishi bilan o‘zi kutganidan ko‘ra ham og‘irroq tashvishga duch keldi. Xonavayron bo‘lgan o‘nlab banklar o‘zaro birlashgan, Elza Glyuk banki bilan bemalol raqobat qila oladigan yangi banklar tashkil topgan edi. Bu banklar ancha-muncha mijozlarni o‘zlariga rom qilibgina qolmay, Shtirnerga tobe bo‘lgan bir qancha yirik zavod va fabrikalarni ham sotib olishga ulgurishgan edi. Buning ustiga, hukumat «Moliya muassasalari» haqida Shtirner manfaatlariga zid qonun chiqarib qo‘ygandi. Binobarin, Shtirner Elzani ham unutib, o‘z xonasiga qamalib olgancha yana jangga kirishib ketdi.

Ammo bu gal Shtirner o‘z raqiblarini osongina bartaraf etishga muvaffaq bo‘ldi. Raqobatlashayotgan banklar yana qo‘lga olingan. Shtirnerning xatti-harakatlarini cheklovchi qonunlar haqida gap ham yo‘q edi. Qaytanga, bank muomalasiga Shtirner tomonidan kiritilgan yangi tartiblarni himoya qiluvchi bir qator yangi qonunlar chiqarildi.

Uning uchun yana osoyishta kunlar boshlandi.

U Elza bilan tez-tez ko‘rishib turar, ilmiy mashg‘ulotlarini qaytadan boshlagan, qandaydir murakkab asboblar yasash bilan band edi.

Ammo shunga qaramay, u o‘zini horg‘in his qilardi. U judayam asabiy hayot kechirar, nihoyatda ko‘p ishlardi. Vrach chaqirishgan edi, uni asabiy kasal, deb topdi. Nisbatan osoyishta hayot kechirayotgan paytida vrachning bunday xulosa chiqarishi Shtirnerga battar yomon ta’sir qildi. U o‘zini yolg‘iz his qila boshladi. Hatto Elzaning mehribonchiliklari ham uni endi ovutolmas, ba’zan esa g‘ashini keltirardi.

— Qiziq, ajabo! Meni sen erkalatayotibsanmi yo sening qo‘llaring bilan o‘zim-o‘zimni erkalayotibmanmi? — derdi u Elzani hayron qoldirib.

Ammo qiz chalgan kuylardan u hanuz rohatlanardi. Kechqurunlari yolg‘izlik azobidan qiynalgan paytlari Shtirner Elza huzuriga oshiqar va:

— Chal, chal, Elza! Kuy eshitgim kelyapti, kuydan orom olaman… — deb iltimos qilardi.

Elza ham darhol royal yoniga o‘tirib, Shopenning hazin va mungli noktyurnlaridan chala boshlardi.

Ana shunday paytlarda ularning ko‘z o‘ngida janubga qilgan sayohatlarining shirin va mas’ud kunlari jonlanardi. Qishki bog‘dan turfa xil gullarning muattar hidi dimoqqa urilar, janub tunining iliq nafasi xonaga oqib kirayotganday bo‘lardi. Ammo endi ana shu xushnud kayfiyatni g‘oyib bo‘lgan baxt hasrati andak buzib turardi.

— Xalaqit berganim uchun uzr! — kutilmaganda Zauyerning ovozi eshitildi orqadan, — Meni tabriklashlaringiz mumkin, ertalab o‘gilchalik bo‘ldim.

Bu xabardan negadir hayajonlangan Shtirner bilan Elza o‘rinlaridan turishdi.

— Telefon qilib aytib qo‘yishga ham imkon bo‘lmadi, — dedi Zauyer. U judayam horg‘in, lekin baxtiyor ko‘rinardi. —

Tun bo‘yi mijja qoqmadim… juda tashvishlandim. Emma uxlab yotibdi.

— Sog‘ligi yaxshimi?

— Tug‘ishi juda og‘ir bo‘ldi. Xotinim madorsiz. Buyragigk ta’sir qipti. Vrachlar, uzoq muddat janubga borib dam olishi kerak, deyishyapti. Lekin Emma mensiz ketishga ko‘nmayapti. Agar iloji bo‘lsa, ruxsat bersangiz.

Shunday deb, Zauyer Shtirner bilan Elzaga iltijo bilan qradi.

Shtirner o‘ylanib qoldi.

— Albatta, Lyudvig! — dedi Elza.

— Ikki kundan keyin javobini aytaman. Harholda birga borsangiz kerak. Endi sizni kenja Zauyer bilan tabriklashga ruxsat eting!

Zauyer ta’zim qildi.

— Uzr, men bormasam bo‘lmaydi. — U tezgina xayrlashib chiqib ketdi. Shtirner bilan Elza esa royalga suyangancha o‘yga cho‘mib qolishdi.

Oradan bir hafta o‘tdi hamki, Zauyerning xotini bilan safarga jo‘nashidan darak yo‘q edi. So‘nggi kunlarda Shtirner o‘z xonasidan deyarli chiqmas, kayfiyati juda ham yomon edi. Hatto kechqurunlari katta zalda bo‘ladigan muzikali suhbatlar ham to‘xtab qolgandi. Elza ba’zan Shtirner bilan uchrashishga jazm qilardi-yu, lekin allaqandaysirli kuch bunga yo‘l qo‘ymasdi. U zalda yolg‘iz o‘zi aylanib yurar, goho-goho to‘xtab: