Wiaczesław Rybakow - Trudno stać się Bogiem

Przygadywał: „Od mojego wysiłku też… drży powietrze w pokoju… A ciekawe… ile płacą temu, co nam… przygotował taki…” „Czy nie za bardzo oddaliłeś się od oryginału?”

— martwiła się uczciwa Irka, zerkając mu przez ramię. „Daj spokój! — odpowiadał Malanow. — Myślisz, że znajdzie się idiota, który za te pieniądze będzie porównywał tłumaczenie z oryginałem? Dyktuj dalej!” Irka ostukiwała papierosa, twarz jej się wyciągała.

„On myślał — czytała załamanym głosem — że trawa kołysząca się na wietrze za pagórkiem, jedna trawa to trawa w całości, a trawa w całości to jedna trawa. Jeśli nie tak, myślał on, to on, mający tylko imię, nie ma potrzeby umierać…” „J-!..” — czkał Malanow. „Nie, nie rozumiem! — wołała Irka, szlochając teatralnie. — W ogóle nie rozumiem, co chciał powiedzieć autor!

— Czytała jeszcze raz. — …Jedna trawa to trawa w całości… a w całości… to jedna trawa… Słuchaj, może to ma związek ze wschodnimi filozofiami? Zen, sinto… co tam jeszcze… tao… Może zadzwonimy do Głuchowa? Jak myślisz?” „Myślę — odpowiadał Malanow, zaczynając trochę się wściekać z powodu obfitości trawy — że w piątek mamy oddać czystopis. Cały.

Inaczej w ogóle się nie doczekamy nowego zamówienia. I tak już dają nam do zrozumienia, że teraz mają do dyspozycji masę prawdziwych zawodowców. A co do «Nie rozumiem»… Wielkich autorów zawsze trudno jest zrozumieć. Daj mi, na przykład, Sonatę Kreutzerowską”. Irka nie mogła zrozumieć, do czego Malanowowi nagle jest potrzebna Sonata Kreutzerowską, ale posłusznie wyciągała rękę i zdejmowała z półki hrabiego Tołstoja. Malanow brał książkę.

„Pamiętasz fabułę? — pytał. — Jedzie zabić z zazdrości żonę… O, jest! — Czytał: — Cierpienia moje były tak mocne, że, jak pamiętam, przyszła mi do głowy myśl, która bardzo mi się spodobała, wyjść na trasę kolejową, położyć się na szyny pod wagonem i kończyć”. „Cooo?” — pytała oszołomiona Irka, poczekawszy na ciąg dalszy, ale zrozumiawszy, że to koniec cytatu. Zupełnie nie oczekiwała od hrabiego podobnego kantu. Malanowowie chwilę patrzyli sobie w oczy, potem znowu wybuchali śmiechem. „Diabelski zwyrodnialec! — udawało się wykrztusić tracącej ze śmiechu oddech Irce. — No to niechby sobie kończył na szyny — po co dziabać kobietę nożem?

Hej, słuchaj, a może i Anna Karenina pod parowozem… tego…?” I znowu długo się śmiali.

Gdyby nie chichot do upadłego, przynajmniej raz na dziesięć minut, to z upokorzenia i przygnębienia można by zwario…

3. …czasu, gdy objawiła mu się cała prawda, życie stało się piekłem.

Nie, nie działo się nic strasznego. Nie działo się nic, co można by uznać za w charakterystyczny sposób niepojęte i uniknąć tego, jak niegdyś. Dlatego był maksymalnie ostrożny: z nikim nie rozmawiał, nic nie notował, nic nie próbował pojąć ani tym bardziej usystematyzować; w ogóle starał się nie myśleć na ten temat. Prawdę mówiąc, starał się w ogóle nie myśleć. Życie temu sprzyjało, z roku na rok coraz bardziej, co prawda, to prawda; ale przecież nie da się całkowicie amputować mózgu. Albo przyśni się coś, albo czasami błyśnie jakaś niekontrolowana myśl — zanim zdążysz ją wybić ze łba, wydusić jak ropę z czyraka i zamienić na coś czystego, coś zwyczajnego, coś smętnego, nudnego, ale bezpiecznego… Nie wolno! Myśl o czym chcesz — o terminie oddania kolejnego chłamu, o tenisówkach, o puczu, o nadciśnieniu, o ocenach Bobki, o pieniądzach, i jeszcze o pieniądzach, i cały czas o pieniądzach; zresztą jest o czym! Aż wyliczyć to trudno! Byle nie o najważniejszym!

Najpierw niczego nie zauważał. Potem udawał, że nie zauważa. Potem długo przekonywał siebie, że nie ma czego zauważać. Potem kpił z siebie: Paranoja, stary, typowa paranoja! Z kilku nic nie znaczących przypadków psychol potrafi wyprowadzić twardą prawidłowość i potem we wszystkim widzieć jej przejawy! Skończ z tymi głupotami, sam sobie napytasz biedy, skończysz w wariatkowie!

Nie pomagało.

Drobiazgi, drobiazgi, drobiazgi… Właśnie do niego zawsze się przyczepiał po drodze jakiś zalany w trupa, śmierdzący i agresywny menel. Prawie zawsze. Obojętne, o której godzinie Malanow przemieszczał się po mieście — rano, w dzień, wieczorem czy już w nocy — spotkanie z jakimś mętem miał jak w banku.

W instytutowym bufecie, kiedy jeszcze był tam bufet, zawsze dostawał wyszczerbioną szklankę. Albo z odbitym kawałkiem, albo jakby obgryzioną przez kogoś, albo z długim świeżym pęknięciem od brzegu do środka denka. Zawsze.

Zawsze kiedy Malanow wchodził na własne podwórko, albo na odwrót, wychodził z podwórka, pod łukiem bramy zawsze zakręcała ciężarówka; wydawało się, że całymi dniami nic nie robią, tylko czyhają, kiedy Malanow wejdzie pod łuk; ale ciężarówki były różne, to kraz, to kamaz, i na pewno miały różne numery. Ale za każdym razem trzeba było z refleksem karateki przykleić się do ceglanego muru, zbrukać się paskudztwami i przekleństwami, i wróżyć — walnie czy nie. Na razie nie walnęła. Ale kto wie… Czy to na poczcie, czy w kawiarni, czy w sklepie — właśnie wtedy gdy przychodziła jego kolej, ekspedientka czy kto tam jeszcze odwracała się pogadać o czymś, pewnie bardzo pilnym, albo w ogóle wychodziła, nie powiedziawszy ani słowa, w najlepszym razie rzuciwszy: „Jedną chwilkę…” — i mogła być nieobecna dziesięć, piętnaście, dwadzieścia minut. I oczywiście, właśnie do Malanowa, uczciwie i bez słowa sterczącego te piętnaście, dwadzieścia minut przy okienku czy ladzie, z nieuchronną pewnością zwracali się staruszkowie, staruszki, kalecy, chorzy i kobiety w ciąży, proszącymi głosami i z żądaniem w oczach. „Bardzo się śpieszę”. „Bardzo źle się czuję”. „Mama w domu leży na łożu śmierci”. „Zostawiłam dziecko same w domu”. „Za chwilę urodzę”. Rzecz jasna, czujący się względnie młodo, względnie zdrowo i całkowicie nie w ciąży Malanow nigdy nie mógł odmówić.

Przestał dbać o siebie, z determinacją chodził w starych, nieświeżych i nie uprasowanych rzeczach, chociaż kiedyś był czyścioszkiem i pedantem aż do szpiku kości; efektowny ciuch, włożony po długiej przerwie lub po raz pierwszy, cieszył go jak dziecko czy kobietę, dodawał pewności, luzu, nawet staranności. Ale właśnie z nowymi i czystymi rzeczami coś się działo.

Stracił jedyny jasny płaszcz, kiedy po bardzo poważnej radzie naukowej siedzieli, leniwie kończąc spór, na ławeczce w parku naprzeciwko Admiralicji, gęba w gębę z Przewalskim; kolega zapalił i niemal natychmiast duży dymiący kawał papierosa — widocznie z jakimś patykiem w środku — spadł na Malanowa; nie przepalił ubrania na wylot, ale błyskawicznie wyżarł czarna plamę na szlachetnym materiale, w najbardziej widocznym miejscu. W kupionym dwa lata temu garniturze, który mocno napiął budżet całej rodziny i z którego Malanow był strasznie dumny, nie zdołał nawet nigdzie dojechać; już na schodach do metra stojąca nieco wyżej młoda para turystów zaczęła coś pośpiesznie przekładać u siebie w plecakach i obdarowała Małanowa całym termosem gorącej, mocnej herbaty. Chłopak, chichocząc przyjaźnie bez cienia skrępowania, trzepnął oparzonego Malanowa po ramieniu, z którego waliła jeszcze para, i powiedział: „No, na razie! Tylko się nie złość! Nam też szkoda herbaty”, a Irka, jakby się nie starała, nie dała rady doprać zacieków i plam… W maju dziewięćdziesiątego trzeciego, kiedy spacer za miasto nie uderzał jeszcze w miesięczne finanse, Malanow wybrał się na trzy godzinki do Komarowa — najlepiej myślało mu się właśnie w ruchu i właśnie w bezludnym lesie. Maj był suchy, gorący i już po dziesięciu minutach spaceru od peronu na granicy osiedla Malanow natrafił na to, co się określa mianem ognisko pożaru. Dymiący, aromatyczny płomień z sykiem i trzaskiem pełzł po suchym igliwiu, sięgając sosenek. Ognisko najpierw miało średnicę miednicy, nie więcej, ale Malanow niczego ze sobą nie miał — wziętą na wszelki wypadek złożoną dwukrotnie kartkę i długopis.