Дубавец Сяргей - Дзёньнік прыватнага чалавека. Апавяданьнi, iмпрэсii, эсэ

Сон цягнецца сэкунду, ня болей. На сэкунду я бачу вялiзны, запоўнены людзямi стадыён. Я стаю пасярод стадыёну перад мiкрафонам, я мушу нешта казаць, але язык ня слухаецца мяне. I калi неверагоднымi намаганьнямi ўсё ж разяўляю рот - раздаецца бляяньне, жывёльны рык.

Афэкт такi моцны, што я адразу прачынаюся. I нейкi час не магу паварушыць нi нагой, нi рукой. Я нiбы адляжаў сваю iснасьць. У мяне зьмярцьвелае сэрца.

Гэты стан падобны да стану зомбi. Цi - да iмiтацыi сьмерцi ў якiх-небудзь мятлiкаў, калi яны заўважылi драпежнiка.

- Ты што, блiн! - паўтарае мужчына сваiмi мокрымi губамi.

Цяпер мне трэба зрабiць самае галоўнае, дзеля чаго я йшоў сюды й так мучыў сябе. Божа! Хай гэта будзе астатнi гвалт, якi я зраблю над сабою! I я рэзка адварочваюся, падставiўшы яму сваю сьпiну.

Усё, што мне застаецца, - глядзець у люстраную вiтрыну нейкае крамы насупраць. А там...

Гэта самае неверагоднае й жахлiвае, што я толькi бачыў у жыцьцi. У вялiкiм люстры вiтрыны памiж нейкiх капелюшоў i стужак я бачыў - самое ўбоства, самую нiкчэмнасьць, стакроць зацёртае й зьнiшчанае жывёльным страхам чалавечае "я". I гэтае "я", гэтае нiшто было мною!

Я нiчога не магу зрабiць. Я не магу зьмянiць гэтае адлюстраваньне, якое забiвае мяне напавал. Я, здаецца, толькi крычу, лямантую на ўсю вулiцу ад роспачы й нязбыўнага расчараваньня. Мяне, здаецца, трасе й курчыць, пакуль я зусiм ня страчваю прытомнасьць.

Мужчына ў чырвоных нагавiцах пералякаўся. Нiжняя няголеная скiвiца, адвалiўшыся, так i засталася вiсець. Але ў круглых вачох не было анi ценю думкi. Нарэшце ён сьцепануў плячыма, сказаў сваё "дзiбiл, ненавiжу" i пайшоў у дом.

ВЫТЛУМАЧЭНЬНЕ ДАСТАЕЎСКАГА

Фёдар Дастаеўскi з паходжаньня беларус. Але прыўлашчыць знакамiтасьць альбо прыўлашчыцца да яе - яшчэ ня значыць адбыцца. Тым больш, што некалькi цытатаў пра беларускi народ i лiтоўскую дрыгву, а таксама кнiгi Лiтоўскае мэтрыкi з агульнымi продкамi - ягонымi й нашымi ад 16-га стагодзьдзя - нiяк не высьвятляюць, якiм чынам памяць роду й памяць генаў адбiлася ў ягоных творах.

Мы маглi б задаволiцца простай канстатацыяй беларускага паходжаньня чужога генiя толькi ў тым разе, калi б за апошнiя 150 гадоў самi адарвалiся ад гэтага "паходжаньня", пайшлi. Цяпер жа - вось станоўчы бок нашага адмоўнага становiшча - у нас ёсьць магчымасьць зразумець Дастаеўскага лепш, чым тады, калi б мы ўжо адказалi на сваё нацыянальнае пытаньне.

I першае тут агульнае - мова. Мова, якой няма, але...

Пры ўсёй незвычайнасьцi стылю Дастаеўскi даволi лёгка перакладаецца на беларускую мову. Некалi я нават выпiсваў зь яго беларускiя, як мне здавалася, словы: кутья; лядащий; цугундер; я скитался за казармами, смотрел, отсчитывая их, на пали крепкого острожного тына... У яго амаль няма дзеепрыметнiкаў. Пiшу "амаль" не таму, што падлiчваў. Проста не заўважаў чытаючы.

Магчыма, стыль Дастаеўскага таму й здаецца незвычайным, што лёгка перакладаецца на беларускую мову?..

Мiж тым, беларускай мовы Дастаеўскi ня ведаў. Вось адно толькi сьведчаньне: образить - словцо народное, дать образ, восстановить в человеке образ человеческий.

Другая агульнасьць. Як гэта ні дзiвiць, а генэтычнае паходжаньне Дастаеўскага выявiлася ў ягоных развагах пра нацыянальнае. Якраз тут, на маю думку, ён найлепш iдэнтыфiкуецца з сучасным беларусам. Дакладней, беларус iдэнтыфiкуецца зь iм. А дзiвiць таму, што сам Дастаеўскi дзясяткi разоў называў сябе рускiм, вялiкарускiм патрыётам, мацёрым славянафiлам. Ды цi ня гэткi й наш сучасны беларус? Той, пашпартны беларус, якi без ваганьняў называе сябе рускiм?

У справе Расеi й рускасьцi рацыянальны этык Дастаеўскi ператвараецца ў iрацыянальнага маралiзатара.

Но, однако, в чем выгода России? Выгода России именно, коли надо (Падкрэсьлена мною. - С.Д.), пойти даже и на явную невыгоду, на явную жертву, лишь бы не нарушить справедливости. Не может Россия изменить великой идее, завещанной ей рядом веков и которой следовала она до сих пор неуклонно. (Зьвярнiце ўвагу на гэты "гiстарызм", мы яшчэ вернемся да яго). Эта идея есть, между прочим, и воссоединение славян; но воссоединение это - не захват и не насилие, а ради всеслужения человечеству (лёгiка "жалезная"). Да и когда, часто ли Россия действовала в политике из прямой своей выгоды? Не служила ли она, напротив, в продолжение всей петербургской своей истории всего чаще чужим интересам с бескорыстием, которое могло бы удивить Европу, если бы та могла глядеть ясно, а не глядела бы, напротив, на нас всегда недоверчиво, подозрительно и ненавистно. Да бескорыстию в Европе и вообще никто и ни в чем не поверит, не только русскому бескорыстию, - поверят скорее плутовству и глупости. Но нам нечего бояться их приговоров: в этом самоотверженном бескорыстии России - вся ее сила, так сказать, вся ее личность и все будущее русского назначения. Жаль только, что сила эта иногда довольно-таки ошибочно направлялась.