Ніл Гілевіч - Удзячнасць і абавязак [літаратурна-крытычныя артыкулы і нататкі]

Асабліва ўражліва гучыць трагічны матыў балады ў перадапошняй страфе: «І ненароджанымі навечна застануцца дзяўчынка і хлапчук — мара, якую ты не дамарыў да канца, каханне — без калыскі і бразготкі...» Заканчваецца ж балада афарыстычным выслоўем:

Запамінальны, яркі вобраз партызана-камуніста стварыў паэт Мікола Інджоў у рамантычнай паэме «Балада пра Камена-бальшавіка». Стрэл ворага быў трапны —: куля трапіла Камену ў грудзі. Партызанскія хірургі, пачарнелымі ад пораху і аковаў рукамі, абмылі ў ручаі рану, заляпілі яе трыпутнікам, але — «у грудзях засталася куля, каб прарастаць да сэрца». Так пачынаецца паэма. А далей мы бачым Камена-бальшавіка на сацыялістычнай будоўлі, у сустрэчах з рознымі людзьмі, у гарачых буднях. Яго цэласная і глыбокая натура, яго неспакойны і вельмі чалавечы характар раскрываецца перад намі з кожнай старонкай паўней і ўсё больш завалодвае нашай увагай і сімпатыяй.

Але і варожая куля — з кожным раздзелам паэмы — усё бліжэй і бліжэй «прарастае» да сэрца. У кожным раздзеле гэта — як страшны рэфрэн. І нарэшце —, духмяным асеннім вечарам Камена-бальшавіка не стала. «Заўтра ён ляжа моўчкі, мудры і працавіты, у маленькую зямлю, якая — і магіла Боцева», якая «ў стагоддзях братала ружу з куляй». Памёр вялікі чалавек-змагар, які не шкадаваў сябе ні ў партызанах, ні ў мірнай працы, каб жыццё на яго роднай зямлі было такім прыгонным, якім яго бачыць паэт-рамантык:

Паэт Любамір Леўчаў — адзін з найбольш яркіх прадстаўнікоў цяпер ужо сярэдняга пакалення — тэме вернасці запаветам бацькоў-партызан прысвяціў выдатны верш «Зямлянка». Не турысцкая цікаўнасць прывяла яго лірычнага героя да былой партызанскай зямлянкі, о не! Ёй прыйшоў сюды, як прыходзяць да вялікіх святынь, каб адчуць і перадумаць самае важнае і дарагое ў жыцці, каб змераць тут свае дзеі і помыслы самаю высокаю меркай і яшчэ раз упэўніцца, чым сёння павінна быць песня паэта.

Так становіцца відавочнай непарыўная духоўная еднасць розных пакаленняў паэтаў новай, сацыялістычнай Балгарыі. Еднасць, якой ніколі не разбурыцца і не распасціся, таму што яна сцэментаваў пралітай у баях кроўю лепшых сыноў і дачок радзімы, таму што ў ёй сапраўдная, жывая і неўміручая душа паэзіі: учарашняй, сённяшняй, заўтрашняй.

1975

(З выступлення на канферэнцыі перакладчыкаў у Сафіі)

Не будучы ні тэарэтыкам мастацкага перакладу, ні яго гісторыкам, я, натуральна, не магу прэтэндаваць на якія-небудзь вышукі ці абагульненні тэарэтычнага характару. Мне проста хочацца падзяліцца некаторымі «спадарожнымі» думкамі, што ўзнікалі ў працэсе працы над перакладамі, а таксама некаторымі назіраннямі і заўвагамі.

Бясспрэчна, перакладаць з блізкароднаснай мовы і з мовы далёкай, ніяк не сваяцкай — гэта не адно і тое ж. У кожным з гэтых выпадкаў ёсць свая спецыфіка. Але, слухаючы даклад і выступленні, я быў рад пераканацца, што, гаворачы аб гэтай спецыфіцы, мае балгарскія калегі зусім не маюць на ўвазе, нібыта з блізкасваяцкай мовы перакладаць лягчэй, паколькі яна, маўляў, больш зразумелая і даступная і ёю няцяжка авалодаць. Не, было б сумнай памылкай, калі б мы згадзіліся з думкай, што з блізкай мовы перакладаць прасцей, лягчэй. Вядома, узровень майстэрства перакладчыка залежыць і ад ступені авалодання мовай. Але ведаць мову — гэта неабходная ўмова. Ведаць мову трэба, і чым больш дасканала — тым лепш. Аднак само па сабе веданне мовы зусім не гарантуе высокай ідэйна-эстэтычнай якасці перакладу. Далёкую мову можна ведаць гэтак жа выдатна, як і блізкасваяцкую, і гэтак жа дрэнна перакладаць з яе, як і з блізкасваяцкай, калі ў перакладчыка няма нечага больш істотнага, а менавіта — таленту і сумлення. Якой бы ні была блізкай перакладчыку мова арыгінала, ён усё роўна ад гэтай блізкасці адыходзіць. Калі ён не рамеснік, а мастак-творца, ён не калькіруе арыгінал, а ўзнаўляе яго ідэйна-эстэтычную сутнасць сродкамі сваёй мовы, стварае нанава па законах, уласцівых яго роднай мове. Вось чаму мне здаецца, што побач з канкрэтным разборам моўнага майстэрства мы павінны сёння гаварыць і пра такія рэчы, як талент і добрасумленнасць перакладчыка. Я выказваў гэта сваё перакананне ўжо неаднойчы, але і зноў пры кожным зручным выпадку буду паўтараць толькі гэта: перш за ўсё — талент і сумленне. Так, аднаго таленту мала, трэба яшчэ, каб былі добрасумленныя адносіны да працы. Бо і таленавітыя паэты, агульнапрызнана таленавітыя, нярэдка публікуюць дрэнныя пераклады, неадшліфаваныя, неахайныя, зробленыя «на скорую руку».