Ніл Гілевіч - Удзячнасць і абавязак [літаратурна-крытычныя артыкулы і нататкі]

«Музычныя крылы» вершам Ісакоўскага далі такія выдатныя кампазітары, як Ул. Захараў, Д. Пакрас, М. Блантэр, В. Салаўёў-Сядой, Б. Макравусаў, І. Дунаеўскі. З неаднаразовых вусных і пісьмовых выступленняў паэта вядома, што спецыяльна песенных тэкстаў, гэта значыць тэкстаў да гатовай музыкі, ён амаль ніколі не пісаў — выключэнне тут могуць скласці толькі адзінкавыя выпадкі. Ісакоўскі пісаў і піша вершы, творы, якія могуць жыць самастойна, якім і без музыкі гарантаваны доўгі-доўгі век. Ну, а той факт, што амаль усе яго лепшыя вершы сталі народнымі песнямі, сведчыць толькі аб асаблівай прыродзе таленту і аб незвычайным майстэрстве паэта. Народнасць духу і зместу, высокая прастата, глыбокі лірызм, добразычлівая, душэўная ўсмешка, сюжэтнасць, зладжанасць кампазіцыі, напеўнасць і мілагучнасць радка — вось некаторыя якасці паэзіі Ісакоўскага, якія забяспечылі ёй жыццяздольнасць і поспех у чытача.

Праўда, многія яго вершы нам проста немагчыма ўявіць без музыкі, таму што мы ўспрынялі іх песнямі і надта моцна зжыліся з любімымі мелодыямі. І ўсё ж яго вершы — самі па сабе выдатная з'ява паэзіі. Я ўспамінаю, як моцна, да слёз, уразіў мяне калісьці верш Ісакоўскага «Враги сожгли родную хату». Думаю, што такое ўражанне ён зрабіў не толькі на мяне. Гэты верш за два дзесяткі гадоў набыў хрэстаматыйную папулярнасць, як адзін з самых лепшых твораў савецкай паэзіі аб вайне. Музыка ж да яго была напісана параўнаўча нядаўна — толькі ў 1961 годзе.

М. В. Ісакоўскі — не толькі выдатны паэт, але і бліскучы перакладчык паэзіі іншых народаў, асабліва паэзіі сваіх блізкіх суседзяў — беларускага і ўкраінскага народаў. Дзякуючы яго таленавітым, высокамайстэрскім перакладам на рускую мову, многія творы нашай паэзіі зрабіліся духоўным здабыткам усесаюзнага чытача і сталі вядомымі далёка за межамі Радзімы. Пераклады Ісакоўскага з творчасці Купалы, Коласа, Багдановіча, Куляшова, Броўкі, Танка, Русака і іншых беларускіх паэтаў назаўсёды ўпісалі яго імя ў летапіс вялікай дружбы братніх літаратур. Будзем справядлівымі і скажам: нам моцна пашанцавала, што адным з самых актыўных перакладчыкаў беларускай паэзіі быў у свой час Міхаіл Ісакоўскі. І справядліва, што ўрадам нашай рэспублікі яму была нададзена годнасць заслужана га дзеяча культуры Беларускай ССР.

Паэты і чытачы, аматары паэзіі ведаюць М. В. Ісакоўскага і як прынцыповага крытыка, сур'ёзнага і строгага паэтычнага настаўніка; многія ўдзячны яму за тое, што ён дапамог ім выйсці на шырокую дарогу творчасці, а яшчэ болей тых, каго ён навучыў разумець і адчуваць паэзію. Не выпадкова яго кніга «Аб паэтычным майстэрстве» вытрымала ўжо некалькі выданняў. У мінулым годзе М. В. Ісакоўскі апублікаваў кнігу ўспамінаў «На Ельнінскай зямлі» — глыбокі, цікавы і змястоўны твор паэта ў жанры прозы. Твор, які варта прачытаць усім, хто цікавіцца гісторыяй айчыннай культуры, і асабліва карысна пазнаёміцца з ім літаратурнай моладзі.

1970

Успамінаю сваё першае ўражанне ад знаёмства з паэзіяй Вапцарава. Дзесьці ў пачатку 50-х гадоў, будучы студэнтам універсітэта, набыў я выданы ў Маскве, у перакладах на рускую мову, невялікі томік яго вершаў «Песні пра чалавека». Раней я толькі чуў імя гэтага балгарскага паэта, ведаў пра яго трагічны лёс, але чытаць — не даводзілася. І вось у руках — цэлы зборнік. Прачытаў усё запар, ад пачатку да канца, і моцна здзівіўся: паэзія — балгарская, прычым створана ў старой, дарэвалюцыйнай Балгарыі, а па духу свайму — зусім як савецкая! Настолькі блізкай, агульнай з нашай здалася мне ідэйна-эстэтычная пазіцыя аўтара! Я быў больш-менш знаёмы з творчасцю некаторых іншых замененых паэтаў-камуністаў і антыфашыстаў, і таксама бачыў і адчуваў у іх тое, што нас радніць і аб'ядноўвае. Але гэты выпадак аказаўся асаблівым! У маім успрыняцці Вапцараў вылучаўся сярод сваіх зарубежных паплечнікаў менавіта тым, што яго песня цалкам была замешана на пачуцці поўнай салідарнасці з савецкімі братамі па зброі і здавалася напоўненай родным для мяне паветрам Кастрычніка, паветрам новага, нашага, савецкага светаадчування, паветрам вялікай перабудовы жыцця на новых сацыяльных і маральных асновах.

Наступнае больш грунтоўнае знаёмства з паэзіяй Вапцарава — ужо на яго роднай балгарскай мове, а затым і праца над перакладам яго вершаў на беларускую,— толькі ўмацавалі ўва мне тое першае ўражанне. Таму што яно не было памылковым, таму што сапраўды такой ступені духоўнай роднасці і еднасці з савецкай літаратурай да Вапцарава не ведала рэвалюцыйна-пралетарская паэзія ні ў адной краіне свету. У гэтых адносінах, на мой погляд, побач з Вапцаравым ніхто з яго сучаснікаў — вядомых і нават знакамітых паэтаў — стаць не можа. Думаю, што пры вытлумачэнні гэтага феномена неабходна ўлічваць, прынамсі, два фактары: па-першае, традыцыйнае пачуццё брацкай сімпатыі балгарскага народа да Расіі і, па-другое, наяўнасць моцнай рэвалюцыйнай плыні ў балгарскай паэзіі 20-30-х гадоў — дастаткова ўспомніць такія імёны, як Хрыста Смірненскі, Гео Мілеў, Хрыста Ясенаў, Дзімітр Палянаў, а затым — Хрыста Радзеўскі, Младэн Ісаеў, Людміл Стаянаў, Ангел Тодараў і іншыя старэйшыя таварышы Вапцарава.