Ніл Гілевіч - Удзячнасць і абавязак [літаратурна-крытычныя артыкулы і нататкі]

Беларускія літаратуразнаўцы, напрыклад, шмат гаварылі пра ўплыў Маякоўскага на творчасць Петруся Броўкі, Пятра Глебкі, на маладога Аркадзя Куляшова. А бліжэй жа за ўсіх да Маякоўскага — я перакананы ў гэтым — Пімен Панчанка! Бліжэй — па грамадзянскаму тэмпераменту, па нянавісці да мяшчанства і абывацельшчыны, да паэтычнай мітусні,— гэта значыць, па вельмі істотным у сваёй творчасці, па ўнутраным, па тым, што вызначае ідэйна-эстэтычныя пазіцыі. Ды і па адносінах да слова, да будаўнічага матэрыялу паэзіі. Хіба ў каго-небудзь з беларускіх паэтаў знойдзем мы такое багацце рыфмы, як у Панчанкі, такую свежасць паэтычнай мовы?

Закончыць свае нататкі мне хочацца тым, з чаго і пачаў. Маякоўскі не любіў юбілеяў. Пакуль паэт жывы — ён павінен ісці наперад і наперад. Маленькую прадмову да свайго зборніка «Усё напісанае Уладзімірам Маякоўскім» (1919) ён назваў «Аматарам юбілеяў». У ім ён пісаў: «Пакідаю напісанае школам, адыходжу ад зробленага і, толькі пераступіўшы цераз сябе, выпушчу новую кнігу».

Запомнім і гэты ўрок вялікага паэта.

Маякоўскі — жывы. Ён — з намі. І з намі ідзе наперад — на працу і на змаганне.

1973

Афіцыйна, указам урада, гэтая годнасць Міхаілу Васільевічу Ісакоўскаму ніколі не надавалася. І ўсё-такі ён сапраўды паэт народны — у самым высокім значэнні гэтага слова. Не толькі ў сённяшняй рускай, але і ва ўсёй савецкай паэзіі цяжка назваць другое імя, да якога азначэнне «народны паэт» дапасавалася б у такой меры, як да імя Ісакоўскага.

Так, Міхаіл Ісакоўскі — паэт народны, і перш за ўсё таму, што яго таленавітая творчасць вырастала і ўздымалася з глыбінь народнага духу, жывілася і жывіцца сокамі народнага жыцця, была і ёсць паэтычным увасабленнем вялікага гераічнага шляху Радзімы; яе «сурова-яснага і зайздроснага лёсу». Народны, бо яго паэзія чэрпала і чэрпае з жыватворных крыніц народнай мудрасці, з той шчодрай скарбніцы, якая належыць творчаму генію чалавека працы і складае аснову духоўнай культуры нацыі. Народны, бо ўсё лепшае ў яго творчасці,— ад народа: і характар героя — чалавечны, высакародны, мужны, і выхапленыя непасрэдна з народнага жыцця сюжэты, і дасціпны, тонкі і светлы гумар, і па-народнаму афарыстычная, багатая, жывая і паўнагучная мова.

Кожны паэт па-свойму ўяўляе сабе паэтычнае шчасце, і ў кожнага яно, напэўна, сваё — як і свой лёс, свая дарога. Цяжка сказаць, што гэта такое — шчасце паэта, але хочацца думаць, што Міхаіл Ісакоўскі, азіраючыся сёння на пройдзенае, можа прызнацца, што ён гэтае шчасце спазнаў. Бо хіба ж не ёсць шчасце ведаць, што твая песня патрэбна людзям — ды не сотням, і нават не тысячам, а мільёнам, што яна дасягнула самых далёкіх куткоў і закутачкаў Радзімы і ўжо не аднаму пакаленню дапамагае жыць і змагацца, будаваць і тварыць?!

Паспрабуйце прыгадаць самыя любімыя ў народзе песні перадваеннай, ваеннай і пасляваеннай пары, і калі прыгадаеце, то нават будучы дасведчанымі ў галіне песеннай паэзіі, вы здзівіцеся, убачыўшы, колькі ж зрабіў для росквіту роднай песні гэты сціплы чалавек і цудоўны паэт зямлі рускай. «Вдоль деревни от избы и до избы», «Прощание» («Дан приказ: ему на запад...»), «Провожанье» («Дайте в руки мне гармонь»), «И кто его знает», «Катюша», «До свиданья, города и хаты», «Ой, туманы мои, растуманы», «В прифронтовом лесу», «Огонек», «Лучше нету того цвету», «Где ж вы, где ж вы, очи карие», «Враги сожгли родную хату», «Снова замерло все до рассвета», «В поле» («Мне хорошо, колосья раздвигая»), «Летят перелетные птицы», «Ой цветет калина»... Гэта — толькі некаторыя з тых, пра якія мона пэўна сказаць, што яны ўвайшлі ў залаты фонд нашай песеннай класікі, бо яны ўвайшлі ў душу і сэрца народа, у яго жыццё і побыт, увайшлі так глыбока і трывала, як можа ўвайсці толькі песня, створаная геніем самога народа. А яшчэ ж ёсць і «Любушка» («Понапрасну травушка измята»), і «Шел со службы пограничник», і «Колыбельная» («Месяц над нашею крышею светит»), і «На горе белым-бела...», «Девичья песня» («Не тревожь ты себя, не тревожь»), і «Живет у нас в поселке», і «Услышь меня, хорошая», і «По росистой луговой», і «Мы с тобою не дружили», і «Черемуха», і дзесяткі іншых, якія разам узятыя складаюць цэлы том цудоўнай песеннай лірыкі. Хто яшчэ з рускіх паэтаў мог або можа пахваліцца, што столькі яго вершаў сталі ўсенародна вядомымі і любімымі песнямі? Ніхто. Гісторыя рускай паэзіі такіх не знала.

Заўважым пры гэтым, што стварэнне прафесіянальнай савецкай песні ва ўмовах сацыялістычнага будаўніцтва было справай першаступеннай важнасці, таму што старая, традыцыйная песенная лірыка ўжо не магла цалкам задаволіць патрабаванні, якія вынікалі з новых задач ідэйна-эстэтычнага выхавання працоўных мас. Зразумела, што вялікія заслугі ў гэтых адносінах маюць і многія іншыя савецкія паэты (напрыклад, Суркоў, Лебедзеў-Кумач, Святлоў, Галодны, Гусеў, Фацьянаў, Ашанін, Матусоўскі, Дарызо, Малышка, Русак), але на першым месцы мы зноў жа павінны паставіць імя Ісакоўскага.