Сакрат Яновіч - Не жаль пражытага

З Дравічам пайшло гладка: сімпатычны лях з рэдкай у іх закаханасцю ў Расію, з жартамі дзе трэба; займальны бяседнік, і, што істотнае, без злосці на аўтарытарны рэжым. Пабыў, пасустракаўся, паехаў. Усе задаволеныя, і я.

Драматычна далося гасцяванне Варашыльскага. Хоць апланаваных сустрэчаў з ім ніхто не перапыняў, бо ўсё ж не Савецкі тут Саюз, але запамяталася адна з іх, у цэнтральна размешчаным у Беластоку клубе гандлёвікаў „Hermes”, што месціўся над „Дэлікатэсамі”. Кіраўнічка Аліцыя Балтык як культурная дама не дала лішне адчуць, што „імпрэза смярдзіць”. Po co peszyć gościa? Выходжу я, вось, з Варашыльскім на публіку, а ў ёй бачу знячэйку ці не пад палову кіраўніцтва Гарадскога Камітэту партыі! Ёсць і таварышка Леакадзія Зіневіч, upierdliwa змагарка за чысціню сацыялізму. Госпадзе Усявышні! Будзе што будзе?! Туфлі ўмакрэлі ад сцякаючага па лытках поту... Пані Аліцыя выказала ненатуральным голасам звычаёвае прывітанне ды знікла (пасля перадавалі: яе, бедную, схапіў панос). А я, здаецца, стругаў з сябе рыцара, нічога не кажучы паважанаму Віктару пра сітуацыю. Але ён, відаць, нервамі адчуў нешта брыдкае, мяркуючы па магільнай цішы ў клубе... Прачытаў, нядаўна надрукаваныя – з дазволу цэнзуры – апавяданні свае ў якімсьці каталіцкім штомесячніку; адно пра непадкупнага паэта ў Іспаніі пад дыктатураю генерала Франко. Без воплескаў, ні слова рэагавання. Муміі.

І на сёння няясна, чаго хацелі сытыя таварышы з порсткай таварышкаю: угледзець сваймі вачыма, звягліва аплёўванага ў газетах, варшаўскага паэта, ці, звычайна, прыпалохаць яго? „Народная ўлада” толькі потым дадумалася ладзіць на „рэвізіяністаў” напады ды пабоі.

Затое слаўна прамінула паэтычнае турнэ Гушчы. Журналісты кагалам бралі ў яго інтэрв’ю; асаблівую старанлівасць праяўляў Стась Пазнанскі з радыёвяшчання – ажно абрыд госцю і той адпугнуў Стася ад сябе (у гатэлі „Cristal”). Старшыня БГ-КТ тав. Мікалай Самоцік асабіста дапільнаваў аўтарскі вечар у святліцы на Варшаўскай 11. Мікалай Гайдук з „Нівы” – а можа Віктар Рудчык? – падрыхтаваў адпаведныя запыты, каб не даць шанцаў магчымым правакатарам ад беларускіх нацыяналістаў, што любілі плакаць над спляжанай беларушчынай. На заканчэнне – ганарыстыя аніматары падзеі пасталі да памятнага фота.

Ян Гушча ўздзейнічаў на мяне, бы славуты бальзам. Выпівалі штораз на кватэры таго Пугаўкі са звонкім наборам кан’якоў; абодва яны рэпатрыянцкія, сардэчныя знаёмцы з Віленшчыны. Я ўпершыню дастаў свярбячкі ад непраўдападобнага камфорту прэзасавай кватэры ў цалкам некамфортным „блёку” на Алеі 1 Мая. Парафразуючы радасць дробнага мешчаніна ў вершы Тувіма – пасядзеў на мармуровым сэдэсе, папіў з крыштальных чарак, абапёрся аб французскі ўмывальнік і аб фінскую камоду з карэльскай бярозы; прыгледзеўся да сябе ў венэцыянскім люстры на паўсцяны, з пугаўкавымі параметрамі на вышыню ды шырыню голае бабы... Вось што мне ўпадабалася: Гушча не трапястаўся ў апазіцыю, высокі і дастойны гаварыў мала, але цэльна. – Pisarze Białoruscy... Z wyjątkiem kilku, jak Bryl, Karatkiewicz, Tank, reszta to debile. Pytam u jednego: Biblię czytaliście, pisarzu? A on, wiecie, z pyskiem na mnie! To ja mu na to: Jesteś Pan wobec tego chuj, a nie pisarz!

Мае абавязкі літаратурнага прапагандыста ў Гарадской культурна-асветнай парадні ўскладніліся, калі адышлі на павышэнне Цясельскі з Халадоўскаю. На месца спадарыні Галіны накіравана Аліцыю Янкоўскую; характарызавалася лялечнай пекнатою і разумовай тупасцю. Любіла, як разводніца, мужчын і прытым слаўных людзей дзеля шпаны, што ў нічым не паблажыла майму становішчу ў фірме. Беданька ў тым, што яна мяне пабойвалася, па палітычных здагадках, будучы несарыентаванай ў апякунстве нада мною towarzyszy z KW i z SB. Праводзіла працяглыя гутаркі – нібы наконт планаў Парадні, а ў сапраўднасці, каб высветліць, што з мяне за „птушка”. Ці не хачу з часам заняць яе пасаду?

Я дапусціў тактычную памылку: трэба было трымаць харашуху ў няпэўнасці, замест упераканаць, урэшце, што нішто ёй на пагражае, ад чаго яна набралася хітрасці ўзвальваць на мяне дадатковыя заданні, аблягчаючы сабе цяжар сваіх кампетэнцыяў. Убачыла баязлівага фраера дзеля чорнай работы. Фраерства, зрэшты, клеілася і клеіцца да мяне, несамастойнага ўсё жыццё. Усё за кагосьці раблю нешта, калі не ў імя беларускай справы, дык сяброўства або якога абгрунтавання са слоўніка ліслівых, слізкіх гультаёў з функцыямі.

Давялося аранжаваць пабыўку двум літоўскім літаратарам з Каўнаса. Праблема з імі зводзілася да таго, што яны ні трохі не разумелі польскай мовы. Янкоўская: – Masz, Sokracie, po rusku z nimi zagadywać i natychmiast tłumaczyć mi po polsku, coś im powiedział.... Jeśli coś nie tak brzękniesz, to ciężko potem tego pożałujesz! Jaja ci powyrywam! Ma być socjalistycznie i w interesie Polski Ludowej...