Генадзь Бураўкін - Тры старонкі з легенды

Высокі мужчына ў пінжаку, з абматанай падраным шалікам шыяй, падняўся насустрач, паклікаў:

— Хадзіце сюды! Не стойце там...

Надзю і Ваню пасадзілі ўсярэдзіну. Той, у пінжаку, папытаўся:

— Хто вы? За што?

Як захацелася Надзі расказаць усё-ўсё гэтым дарагім, змардаваным людзям! I пра дзетдом, і пра эшалон, і пра Віцебск...

Ваня апярэдзіў яе:

— Сіроты. Хадзілі па вёсках, прасілі есці. Схапілі. Кажуць, у Віцебску сцягі вывесілі. Усіх падазроных хапаюць.

Палонныя зашумелі.

— Ага!.. Баяцца!

— Сцягі?.. У Віцебску?..

Да іх праціснуўся зусім малады салдат з шрамам на левай шчацэ.

— А можа, вы гэта — у Віцебску? А?

— Не, накруціў галавой Ваня.

— Шкада-а...— палонны расчаравана адсунуўся назад. «Мы! Мы! — захацелася крыкнуць Надзі.— Мы зрабілі! Вьшесілі сцягі мы!» Хай бы ведалі гэтыя людзі, што яны не проста нейкія прыблуды, а байцы, партызаны... Але Ваня не даваў ёй сказаць:

— Не мы... іншыя... Іх не злавілі...

Твары ў палонных пасвятлелі. Яны пачалі наперабой пытацца:

— Што чуваць?

— Як там Масква?

— Партызан многа?

Ваня адказваў асцярожна, узважваючы кожнае слова. Надзя ажно дзівілася: усё і правільна і — хітра...

— Пра Маскву рознае гавораць. Адны кажуць, што немцы ўзялі яе, другія — што наша яна... А партызаны ёсць...

Надзя разумела, што Ваня не хоча гаварыць прама, баіцца, каб не было тут правакатараў, але ўсё роўна яе разбірала злосць: мудрыць, круціцца... Сказаў бы, што і ў Бярозаўцы і ў Заналючках — партызаны. Вось толькі зброі малавата...

Ваню ўсё распытвалі, распытвалі. Ён павесялеў, нават спрабаваў жартаваць.

Але доўга пагаварыць не давялося. Надзю і Ваню паклікалі да варот. Там ужо было некалькі палонных, акружаных фашыстамі і паліцаямі. Двое з іх ледзь стаялі на нагах, увесь час іх падтрымлівалі таварышы.

— Ну, з богам! — весела гукнуў высокі паліцай з вінтоўкай наперавес.— Гэта ёсць наш апошні, так сказаць...

Іх вялі да хмызоў. Наперадзе палонныя. Ззаду Ваня і Надзя. З бакоў — паліцаі і фашысты. З вінтоўкамі, з аўтаматамі.

«Куды гэта? — думала Надзя.— У Віцебск? Ці ў турму? Ці...» Пра смерць не хацелася думаць. Навошта страляць гэтых знясіленых, змучаных палонных, якія ўжо ледзь перастаўляюць ногі?..

Наперадзе спыніліся. Надзя пастаралася разгледзець, што там робіцца, паднялася на дыбачкі, але заўважыла толькі кусты і нейкі роў. Відаць, да вайны тут капалі торф. Зямля каля рова чорная, выкладзеная акуратнымі квадрацікамі.

Паліцаі паставілі ўсіх па двое. Потым пералічылі. Немец у акулярах абышоў строй, праверыў паперы і махнуў рукой.

— Пачалося...— сумна зазначыў паліцай, які стаяў каля Надзі.

Пярэднія пайшлі — і Надзя з Ванем крануліся з месца.

— Кругом! — хтосьці выкрыкнуў там, наперадзе, і адразу секанула аўтаматная чарга...

«Усё.— Надзя сцяла зубы.— Расстрэльваюць».

Яна перастаўляла ногі і, здаецца, не чула, не бачыла нічога і нікога. Проста ішла туды, да смерці, якую яшчэ засланялі ад яе з Ванем палонныя, нашы. Але вось яе і Ваню спынілі, а палонных пагналі далей. Яны ідуць туды, да рова. Вось ужо каля самага...

— Кругом! — камандуе паліцай, той, што гаварыў пра апошні...

Палонныя паварочваюцца, і ў гэты час — грыміць аўтаматная чарга.., Яны падаюць адначасова, так і не расчапіўшы рук. Туды, у роў...

— Шнэль! — крык над самым вухам.

Надзя бярэ Ваню за руку, сціскае яе моцна-моцна, як толькі можа, і робіць першы крок. Яны ідуць, падняўшы галовы.

— Кругом! Гэта для іх.

Надзя выпускае Ваневу далонь, пачынае паварочвацца. I — ляцяць, ляцяць, ляцяць у іх маленькія, гарачыя кулі.

Многа-многа. Яна бачыць тую першую, што цаляе проста ў сэрца. Маленькая. I ўсё расце, расце, расце. Вось яна ўжо, як снарад. Як бомба. I — разрываецца. На момант робіцца светла-светла, а потым вочы закрывае цемра...

А побач, падломваючы ногі, падае Ваня. I здаецца яму, што разломваецца ягоны самалёт, той, на якім ён павінен быў паляцець у сіняе высокае неба, і падае, падае ў халоднае прадонне блішчастае крыло з чырвонай зоркай...

Апрытомнела Надзя ад холаду і млоснасці. Расплюшчыла павекі і проста над сабой убачыла шэрае, ахутанае хмарамі неба, цяжкое і нізкае. Яна захацела правесці рукою па твары, каб зняць з вачэй гэтую шэрасць, але рука не слухалася. Штосьці прыціснула — і Надзя ледзьве выслабаніла яе, Падняла руку і ў страху заплюшчыла вочы: уся яна была ў крыві. Кроў запяклася на далоні, на рукаве... Сон... Сон... Яна ўшчыкнула сябе і зноў раскрыла вочы. Не сон.

Яшчэ не зусім апомніўшыся, Надзя ўзняла галаву — і ўсю яе закалаціла. Яна ляжала між мноства людзей. I справа, і злева, хто падкурчыўшы ногі, хто закінуўшы галаву, хто схапіўшыся за жывот, ляжалі людзі. Акрываўленыя... I ўсе глядзелі проста на яе страшным невідучым позіркам. Усе вочы, застылыя і пустыя, скіраваны на яе. Надзя закусіла вусны, каб не закрычаць. I ўбачыла Ваню. Ён ляжаў непадалёк. Без шапкі. Цёмныя валасы зліпліся ад крыві. У кулак сціснуты пальцы левай рукі. I ўвесь твар заліты крывёй.