Міхась Чарняўскі - Як пошуг маланкі

Шрыфт у той французскай машынцы, зразумела, быў лацінскі. Таму Кундра прапанаваў друкаваць улёткі па-польску. Маўляў, жыхары Мядзельшчыны будуць ахвотней ix чытаць. Аднак Расціслаў, для якога беларускасць была святой справай, катэгарычна не пагадзіўся. І ўсе ўлёткі былі на беларускай мове.

Тэксты пісаўсам Расціслаў Лапіцкі. Яны былі эмацыйныя i лаканічныя. Клікалі на бескампрамісную барацьбу, у тым ліку i збройную, супраць камунізму. Вось, да прыкладу, змест адной з улётак:

Смерць вырадкам роду чалавечага!

Партызаны!

Падпольшчыкі!

Стойце на абароне сваёй справы! Беражыце ў сабе святую нянавісць да камунізму, які нявечыць i разбэшчвае чалавецтва. Біце сталінскіх шакалаў!

Моладзь!

Не губляй сумлення, змагайся супраць тых, хто слепа верыць у падман камунізму, узначаленага хрыстапрадаўцамі - Юдамі. Яны хочуць усіх нас распяць на пяціканцовай звяздзе.

Да зброі! Не бойцеся ахвяраў i пакут!

Уперад да светлай будучыні!

Вашыя браты. [15]

Друкавальная стужка ў машынцы высахла дазвання, таму яе насычалі тушшу. Паперу куплялі ў краме.

Спачатку машынку Лапіцкі забраў у Мікасецак i выдрукаваўза тры разы каля паўсотні асобнікаў улёткі. Але там займацца вырабам агітацыйнай прадукцыі было небяспечна, бо моцны стук клавішаў маглі пачуць суседзі. Прадоўжыць справу пастанавілі на сядзібе Юзіка Качэргі. Тут друкаваў сам Юзік — на гарышчы хаты або ў свіронку. Займаўся гэтым, калі бацькі былі на працы ў полі. Вераніка Качэрга (Мелец) зараз успамінае, што яе брат "любіў сядзець на гарышчы".

У Качаргах выдрукавалі два варыянты ўлётак, кожнага па 50 асобнікаў. Іх раздавалі сябрам арганізацыі, каб расклейваць ці раскідваць у мястэчку i навакольных вёсках. Сам Юзаф сёння прыгадвае выпадак, як ён наклеіў адну з ix у сваёй вёсцы на доме Часлава Качэргі. Дом стаяў каля возера пры высокім узгорку, дзе любіла збірадда вясковая моладзь. Лёг першы снег i там сабралася купка людзей. Зразумела, адразу заўважылі на шэрай сцяне белы аркуш паперы. Гілена К. садрала ўлётку, а сын гаспадара дома прачытаў яе ўголас. І адразу ж у раённым аддзеле МГБ даведаліся i пра ўлётку, i пра тых, хто яе бачыў i чытаў. На допыт выклікалі па адным, нікога не прапусцілі: "Які там быў тэкст, хто чытаў, хто мог гэта зрабіць?" Пазней, увесну 1950 года, Гілену нават прывозілі ў Маладзечна ў вязніцу на вочную стаўку з Юзікам Качэргам, зноў пыталіся пра тую ўлётку.

Чакаючы непазбежнай вайны паміж заходнімі дзяржавамі i Савецкім Саюзам, падземнікі намерваліся перайсці да дыверсійных акцый, а пры неабходнасці далучыцца да "лясных братоў" або стварыць свой партызанскі аддзел. З разлікам на гэта пачалі здабываць зброю, боепрыпасы. У тыя пасляваенныя гады знайсці ix было няцяжка. Шмат хто з дзецюкоў меў калі не пісталет ці карабін, то хоць жменю патронаў.

Як запісана ў судовай справе, на загад Лапіцкага ў студзені 1949 года Юзік Качэрга i Генадзь Нафрановіч вынеслі з вайсковага кабінета Мядзельскай школы дзве вучэбныя вінтоўкі. Яны мелі прасвідраваныя ў рулях адтуліны, i таму страляць з ix было нельга. Але, магчыма, хлопцы мелі намер нейкім чынам адрамантаваць гэтую зброю. Як успамінае Качэрга, адна вінтоўка перахоўвалася ў яго на бацькоўскай сядзібе, а другую забраў Факусь Несцяровіч, калі прыязджаў з Менска. А на пачатку верасня 1949 года Генадзь Нафрановіч далучыўся да невялікай партызанскай групы, якая базавалася ў лясах i аднаселях (хутарах) паўночнай Мядзельшчыны. "І вось неяк у верасні месяцы да мяне таемна завітаў Генадзь па тую вінтоўку. Я перадаў яму зброю i праз густы туман перавёз на лодцы да Старога Мядзела. Там на беразе, насупраць былога маёнтка Козелаў-Паклеўскіх, мы развіталіся назаўсёды".

Неяк хлопцы падгледзелі, дзе хавае дырэктар школы М. Яфрэменка свой пісталет, i ўзялі яго. Уладальнікам зброі стаў Генадзь Нафрановіч. Часлаў Каспарэўскі з Кабыльніка сведчыць, што пісталет быў i ў Расціслава.

Не бракавала i толу. Расціслаў мог хутка зрабіць з яго выбуховыя прыстасовы. З імі хлопцы трэніраваліся ў навакольных лясах, падрываючы старыя карчы. Некалькі кавалкаў толу i запалы Лапіцкі перадаў на захаванне Юзіку Качэргу. Той таксама знаўся на зброі. У пачатку вайны ён перапраўляў яе з Мядзела брыгадзе Арміі Краёвай пад камандай Кміціца, якая базавалася недалёка ад Качарог у наднарацкіх пушчах.

У 1948 годзе адбылася падзея, якая, магчыма, паўплывала на лес Мядзельскай падземнай арганізацыі.

Альфон Кундра быў камсамольцам, i даволі актыўным. Паводле Юзафа Качэргі, ён загітаваў у камсамол i сваіх сяброў — Несцяровіча i Нафрановіча. Але так здарылася, што аднаго разу маці Альфона памыла ягоную кашулю разам з камсамольскім білетам. Усчаўся вялікі шум i хлопец шмат перацярпеў. Абышлося, праўда, толькі выключэннем з шэрагаў ВЛКСМ. І вось Кундра намовіў Факуся i Геніка, каб тыя сказалі, што ў лесе ix перанялі партызаны, пабілі i адабралі камсамольскія білеты. Па дарозе з Мядзела ў Юшкавічы сапраўды ёсць вялікі лес, i гісторыя выглядала б праўдападобнай. І хлопцы пагадзіліся! Іх таксама выключылі з камсамолу. Вось такі авантурны i загадкавы сюжэт з камсамольскімі білетамі. Трэба толькі дадаць, што Кундры ў ліпені 1950 года не было ў зале, дзе судзілі ўдзельнікаў мядзельска-смаргонскага падзем'я.