Пятро Рунец - Ніколі не забудзем

Хаваліся мы ў Чэрскім лесе. Удзень не так ужо страшна было, а ўночы — вельма жудасна. Нам усё здавалася, што нехта ідзе па нас. А то яшчэ дождж пойдзе ці вецер разгуляецца, тады прытулімся адно да аднаго пад кустом і ціхенька сядзім. Нам вельмі шкада было бацьку і маму. Сёстры плакалі, а я не паддаваўся, хоць мне і здавалася, што знаходжуся пад зямлёй, а не на зямлі.

Праз некалькі дзён у лес прыйшлі людзі з нашай вёскі. З імі быў і дзядзька Іван. Нам зрабілася весялей. Усе разам пачалі ставіць курані, у куранях жылося куды лепш, і было цяплей і дождж не заліваў. Увечары мы галінамі шчыльна застаўлялі ўваход, каб не відаць было агню.

Аднаго разу на наш след напалі немцы і пачалі абстрэльваць. Курані былі недалёка ад балота. Мы ўсе кінуліся туды і паляглі. Было холадна, зуб на зуб не пападаў, а сэрца так моцна стукала, што я баяўся, як бы яно не выскачыла. Немцы прайшлі метраў за шэсць ад нас, але нікога не заўважылі. Мы паляжалі яшчэ трохі і, калі стала зусім ціха, пайшлі ў лес.

Пачалася восень. Было вельмі холадна, і дзядзька Іван забраў нас у вёску. Там у нашай хаце мы пачалі жыць з дзядзькам Іванам і цёткай Оляй, яго жонкай. На ўсякі выпадак зрабілі сховішча ад немцаў. У нашых сенцах быў склеп, мы пракапалі ход на двор, з двара ў хлеў. У хляве выкапалі яму, паклалі паверх дошак, а на дошкі накідалі гною і перагарадзілі хлеў. Гной так зляжаўся, што падымеш, бывала, дошку і пакладзеш зноў, дык і не відаць, што чапаў. Там сядзелі мы падоўгу, гулялі ў карты, у даміно. Да нас прыходзілі хавацца і нашы суседзі.

Неяк адну ноч я спаў у хаце, і якраз у гэтую ноч на сяло наляцелі немцы. Адзін уваліўся ў нашу хату, і я не паспеў схавацца. Ён схапіў мяне за рукаў і пачаў цягнуць на вуліцу. Я ўпіраўся, казаў, што хворы. Але ён цягнуў. Тады я ўскінуў світку на плечы і нехаця пайшоў з хаты.

Выходжу на вуліцу, а там многа ўжо дзяцей. Бачу, сярод іх і мой таварыш Пеця Марозка. Я ажно павесялеў, падміргнуў яму, а сам падумаў: «Як гэта ўцячы ад немцаў?» Падышоў да Пеці і ціхенька пытаю:

— Куды гэта нас?

— Не ведаю...— ціха адказаў ён.

Нас пагналі ў школу. Ідучы, мы даведаліся, што нас збіраюцца везці ў лагер. I, стукаючы босымі нагамі па халодным бруку, мы канчаткова вырашылі ўцячы.

Школа была не новая. У адным месцы зусім абвалілася падмуроўка, нехта выцягнуў некалькі цаглін, і зрабілася велікаватая дзірка. Калі мы падышлі да школы, я штурхнуў пад бок Пецю і кіўком галавы даў знаць, каб ён ішоў за мной. Падышоўшы да дзіркі, я сказаў яму:

— Лезь.

Ён папрасіў даць яму ножык і адразу пачаў праціскацца ў выбоіну. Я пайшоў зноў да дзяцей.

Неўзабаве прыехалі тры нямецкія грузавікі, і дзяцей пачалі кідаць на машыны. Дзеці плакалі, упіраліся, крычалі. Пачалася сумятня. Я адбег крыху і апынуўся ля дзіркі. Паспрабаваў лезці, але світка перашкаджала. Скінуў яе з сябе і праз хвіліну ляжаў ужо побач з Пецем. Але мне не ляжалася: я падпоўз да дзіркі і асцярожна зазірнуў на двор. А на двары быў такі крык, што не вытрымаць. Жанчыны з плачом кідаліся да немцаў і адбіралі дзяцей. Нейкі хлопчык крычаў:

— Мамачка, ратуйце!

Крыху паводдаль стаяла мая цётка Оля з невялічкім клуначкам у руцэ і пільна прыглядалася, відаць, шукала мяне.

Дзяцей пагрузілі на машыны і павезлі. Доўга яшчэ немцы не маглі разагнаць жанчын. Яны ўсё стаялі і плакалі. Нарэшце ўсе разышліся. Стала ціха. Раптам мы пачулі крокі над галовамі. Пачалі прыслухоўвацца. Нехта хадзіў па класу. Прайшоўшы некалькі разоў па пакоі, ён стрэліў дза разы ў падлогу. Кулі ляглі недалёка ад нас. Мы баяліся дыхаць. I зноў усё сціхла. Мы яшчэ паляжалі трохі, затым папаўзлі праз двор на агароды, там пасядзелі дацямна і тады пайшлі дахаты.

Я адразу ў хату не пайшоў, а палез у сховішча.

Там сядзелі дзядзька Іван, цётка Оля і мае дзве сястры. Яны вельмі ўзрадаваліся ўсе, як мяне ўбачылі. Цётка Оля пакарміла мяне. Пад'еўшы, пачаў расказваць ім, як я і Пеця схаваліся ад немцаў.

Мы ўжо ведалі, што Чырвоная Армія гоніць немцаў, і ўсё чакалі, калі яна прагоніць іх з нашага сяла. I дачакаліся.

Перад адыходам немцы пачалі ўсюды ставіць міны. Узарвалі школу і мост. Мы баяліся, што немцы ўзарвуць нашу хату і хлеў, і ноччу прабраліся праз агароды на поле і схаваліся ў жыце. Праз некаторы час дзядзька Іван кажа мне:

— Схадзі, Федзя, у сяло і паглядзі, што там немцы робяць.

Азіраючыся, я пайшоў пад сваю хату, гляджу — на нашым двары корпаюцца ў зямлі два немцы. Я прытаіўся за хлявом і выглядаю з-за вугла, што яны будуць рабіць. Яны пакалупаліся ў зямлі і скора пайшлі з двара. Я бягом да сваіх. Дзядзька Іван выслухаў мяне і сказаў: