Пятро Рунец - Ніколі не забудзем

Начаваў я зноў у Галі, якая баялася адна без бацькі. I толькі на другі дзень мяне раптам паклікаў повар да кухні.

Спачатку я спалохаўся. Мне здалося, што немец бачыць за маёй пазухай маленькую чорную штучку. Повар паказаў на сякеру і дровы. Я зразумеў, што ён хоча, каб я іх пакалоў. Я азірнуўся на вартавога. Той ківаў галавой. Повар узяў адну каструлю з чорнай кавай і панёс у памяшканне.

Поруч стаяла яшчэ адна такая каструля. Я захваляваўся і не папаў сякерай па палене. Вартавы азірнуўся на вуліцу. У гэты момант я хутка выцягнуў міну і завёў механізм. Сэрца маё калацілася, мне здавалася, што міна доўга не заводзіцца. Але яна ўжо ціхенька стукала, як кішанёвы гадзіннік: механізм завёў на дзесяць мінут. Праз дзесяць мінут яна павінна ўзарвацца. Напружана азіраючыся па баках, апусціў міну ў каву. Міна ціха звякнула аб дно.

Потым я схапіў сякеру і з сілай пачаў секчы дровы. У гэты час падышоў повар і заківаў галавой, паказваючы на жывот, што мяне добра накорміць. Затым ён узяў каструлю і панёс яе ў штаб.

Цяпер трэба было ўцякаць. Але як бегчы, калі вартавы затрымае і прымусіць зноў секчы дровы? Здалося, што мяне нехта абліў варам. «Праз дзесяць мінут — капцы»,— думаў я. Мне ўяўлялася, што там, у пакоі, повар ужо вылавіў чарпаком міну і зараз выбежыць на двор.

Раптам вартавы выцягнуўся на ганку. Да штаба падкаціла маленькая зялёная машына. Зараз жа з пакоя выскачылі два афіцэры і адчынілі дзверцы. З машыны выйшаў сухенькі дзядок з крыжам на грудзях. У той жа час з дзвярэй спрытна шмыгнуў тоўсты повар і заківаў на мяне, каб я непрыкметна ўцякаў па-за машынай.

Не памятаючы сябе ад радасці і хвалявання, я праскочыў праз разбураныя вароты і пабег вуліцай. Потым завярнуў улева і цераз вокны руін цаглянага дома кінуўся да ракі.

Ззаду раптам загрымеў выбух. Застрачыў аўтамат, прагудзела грузавая машына. Але я ўжо быў далёка. Спыніўся аддыхацца ў хмызняку, пад крутым берагам Дняпра, і засмяяўся: «Гэта вам Васіль Анатольевіч кавалак дзетдомаўскага цукру паслаў. Ад яго і зубы, мусіць, павыскаквалі...»

Пасля мы даведаліся, што міна разнесла на кавалкі чатырох афіцэраў і сухенькага падпалкоўніка. Васіль Анатольевіч казаў, што асабліва я добра ўладзіў з падпалкоўнікам, па загаду якога не адна вёска была спалена і расстраляны сотні людзей.

Мяне ўзнагародзілі медалямі «За адвагу» і «Партызану Айчыннай вайны I ступені».

Цяпер я вучуся ў Лоеўскай сярэдняй школе, а Васіль Анатольевіч працуе дырэктарам дзетдома ў Васілевіцкім раёне. Нядаўна ён быў у Лоеве, і мы аглядалі тое месца, дзе адбыўся выбух. Там зараз адрамантаваны клас і знаходзіцца канцылярыя нашай школы. На месцы ж паветкі нам пабудавалі лесвіцу і добры турнік для фізкультурных практыкаванняў. Ніяк нельга пазнаць цяпер гэтага месца. А фізруком у нас Валодзька Бандарэнка — былы памочнік Васіля Анатольевіча.

КОСЦЯ БАДРАВЕЦ (1931 г.)

Пачалася вайна. Уваліліся немцы і ў наша сяло Галубіцы. Пуста адразу стала на вуліцах. Усе людзі зрабіліся невясёлыя, маўклівыя. Адразу шмат людзей пайшло ў партызанскія атрады, з імі — і мой старэйшы брат.

Бацька па заданню партызан стаў на службу да немцаў. Пашле ён падводы па соль для немцаў і накажа партызанам, а тыя і перахопяць соль. Загадаюць бацьку прыгнаць маладняку, а бацька перакажа партызанам. Яны прыйдуць, загоняць скаціну ў лясны гушчар і схаваюць там. Прыедуць немцы па жывёлу, а бацька і кажа, што не мог выканаць загаду, бо ў сялян няма ніякай скаціны.

Немцы з вёскі, а людзі зноў — жывёлу дахаты.

Мама дапамагала бацьку.

Аднаго разу два немцы, зайшоўшы вечарам да нас, завялі з бацькам такую гутарку (я чуў яе з печкі).

— Скажы, ці зможам мы перамагчы Расію?

— Не,— адказаў бацька.

— Чаму?

— Таму, пане афіцэр, што рускі народ увесь супроць вас.

Немцам гэта вельмі не спадабалася, і яны пайшлі. Бацька адразу здагадаўся, што нехта выдаў яго, і сказаў, што нам трэба ўсім ісці ў лес. Мы пачалі збірацца. Але немцы апярэдзілі нас. Раніцай вялікая машына спынілася ля нашых акон. У хату ўскочылі некалькі немцаў, схапілі маму і бацьку і пацягнулі на вуліцу. Спяшаючыся, усцягнулі іх на машыну і павезлі ў Петрыкаў. Два тыдні іх мучылі там, білі — усё хацелі дазнацца, дзе знаходзяцца партызаны, але нічога дабіцца не маглі. На другі дзень бацьку і маці павесілі.

Мы засталіся адны. Дзядзька Іван баяўся, што і нас забяруць немцы, і сказаў, што трэба нам перабірацца да партызан. Мы закапалі адзежу ў зямлю, узялі хлеба, мяса, круп, запрэглі вала, і на досвітку я, Оля і Ніна паехалі.