Пятро Рунец - Ніколі не забудзем

Нарэшце вярнуліся ў Міхедавічы, у нашы курані. Там жыла наша суседка. Яна сказала, што немцы блізка, вакол нас, і мы перабраліся ў другі лес і прасядзелі да вясны.

А ўвесну немцы зноў пайшлі на нас аблавай. Як сталі ганяць па лесе,— дзе ні паслухаеш, усюды страляюць. I нарэшце ўсіх нас палавілі. Прывялі на нейкі востраў і сталі пускаць чырвоныя ракеты. Потым павялі нас да чыгункі. Як убачыла я рэйкі, то горка заплакала: думала, што нас павязуць у Германію. Мы былі галодныя, нічога не было есці, дзеці плакалі.

Вечарам нас пагрузілі на платформу і павезлі. Везлі там, дзе былі нашы курані, дзе я збірала грыбы. Так хацелася саскочыць — лепш загінуць, чым быць немцу рабом. На пераездзе нас высадзілі і пагналі ў вёску Грабаў. Людзі папрыставалі. Хто спыняўся, таго білі прыкладамі.

У Грабаў прыйшлі ноччу. Паставілі нас у шарэнгу і з ліхтарыкамі сталі лічыць. Потым далі баланды — на дзвесце чалавек бак. А есці не было чым. У цемры мы шукалі па двары банкі і чарапкі. Потым адвялі нам тры скляпы, напхалі туды нас і над кожным склепам паставілі вартавога. Назаўтра завезлі ў Белы Пераезд і размясцілі ў хатах, па пяць сямействаў.

Праз некалькі дзён немцы сабралі ўсіх людзей на сход. Я думала, што яны нас спаляць. Але яны сказалі:

— Хто хоча ехаць у Германію, таму будзе добра.

Ніхто не згадзіўся. А на другі дзень немцы ўцяклі. Мы паехалі дадому.

Тут я даведалася, што татку майго немцы забілі. Яны злавілі яго ў лесе, павялі ў вёску Брынёў, дзе знаходзіўся Міша, мучылі, дапытвалі, а потым расстралялі.

Я вельмі плакала і ўсё думала, што хутка прыйдуць нашы і адпомсцяць за здзекі. Раз мы сядзелі ў лесе каля шашы і ўбачылі, як немцы бягуць і ўсё на хаду кідаюць. А потым з'явіліся нашы. Нам здалося, што гэта сон. Усе пабеглі насустрач і крычалі:

— Нашы! Нашы! Ура!

Я расказала дарагім вызваліцелям, як я адмарозіла нагу, як памерла мама і маленькі брацік, як і за што забілі бацьку.

Я хачу цяпер сказаць пра тых паліцаяў-здраднікаў. Гарошка як пачуў, што ідзе Чырвоная Армія, то павесіўся. А яго брат Антон ехаў на машыне, і яго партызаны забілі з засады. Машука Васіля партызаны забілі, калі ён спаў у пасцелі. Няхай сабакі ляжаць у зямлі!

Цяпер я жыву з Мішам у дзетдоме ў Петрыкаве.

ЖЭНЯ ЕЎСТРАТАВА (1933 г.)

Мільгаюць палі, лясы, вагон дрыжыць, а я сяджу і гляджу праз акно. Раптам нейкі вялізны чалавек трасе мяне за плячо і крычыць: «Лерачка, уставай!»

З намаганнем расплюшчваю вочы, але нічога не магу зразумець. Нешта гудзе, вые, дом увесь дрыжыць. Што гэта — бура, ці землетрасенне, або працяг сну?

Тата бярэ мяне пад пахі і ставіць на падлогу. Раптам — страшэнны грукат, звон шкла, і ўнутраная аканіца бразнулася на зямлю.

— Хутчэй апранайцеся і ідзіце ў склеп,— кажа тата,— а я пайду ў паравознае дэпо.

У склепе я пачула, што немцы перайшлі мяжу і напалі на нас.

Так пачалася для нас вайна.

У пяць гадзін раніцы бамбіць перасталі. Мы вярнуліся на сваю кватэру. Таткі не было.

У шэсць гадзін на вуліцы затрашчалі матацыклы, і хвілін праз дваццаць да нас уварваўся нямецкі афіцэр з салдатамі.

— Савецкія?.. Муж?.. Зброя?..— крыкнуў афіцэр.

Дзесяцімесячная сястрычка Іначка спала на маім ложку. Афіцэр закрычаў, затупаў нагамі, падбег да ложка, ухапіў за канец матраца і з усёй сілы скінуў яго на падлогу разам з сястрычкай. Пад матрацам быў рэмень, канец якога немец палічыў за партупею. Штурхануўшы нагой маму, якая кінулася да Іначкі, афіцэр з салдатамі выйшаў.

Сястрычка так моцна стукнулася галавой аб жалеза, што тыдні праз два памерла... Сусед, які служыў у немцаў, загадаў казаць усім, што яна памерла ад дызентэрыі, і нават прыслаў дэзінфектара.

Немцы ў Брэсце больш за ўсіх праследавалі тых савецкіх людзей, якія пераехалі сюды з 1939 года. Таму да нас яны прыходзілі амаль кожны дзень. Жыць стала немагчыма, і мы перасяліліся на ўскраіну горада, дзе нас ніхто не ведаў. Туды прыйшоў і бацька, які да гэтага часу недзе хаваўся. Ён ад усіх таіў, што ён машыніст, і, нарэшце, калі не было куды дзецца, пайшоў на працу чорнарабочым. Мама дастала паперку, што яна інвалід, такім чынам ухілілася ад працы на немцаў.

У нашай кватэры пад кухняй быў добры бетанаваны склеп. Акно, што выходзіла з яго на двор, татка замураваў і засыпаў зямлёй. Калі ў горадзе з'явілася электрычнасць, татка зрабіў дзірку ў куце за печкай і па-за шпалерамі правёў у склеп провад. Там устанавілі радыёпрыёмнік. Дзверцы ў падлозе перарабілі ў падлогу, а замест таго ў сенцах, пад бочкай з вадой, пакінулі непрымацаваныя дзве дошкі. Да нас прыходзілі таварышы бацькоў слухаць радыё.