Пятро Рунец - Ніколі не забудзем

Мы выбраліся ў лес. Бацька мой зрабіў курэнь, і мы там жылі. Была ўжо зіма, холадна, не было ніякай цёплай адзежы. Потым мы зноў перасяліліся ў вёску.

Я па некалькі дзён не раздзявалася, бо баялася, што немцы нападуць на нас сонных. Не разувалася, і ногі былі мокрыя. Потым разулася, і акурат у тую ноч партызаны хадзілі на падрыў поезда. Там забілі дзевяць немцаў, узялі два кулямёты і сем вінтовак. Зрабіўшы сваю справу, партызаны ў нашай вёсцы спыніліся начаваць.

Усе спалі да раніцы. Устаўшы, я крыху абулася і стала пячы бліны ў печы. Чуем — стрэл. Гэта вартавы даў трывогу. Мы ўсе выбеглі на двор. Нас акружылі немцы. Я прыбегла ў хату, схапіла з ложка коўдру і пабегла сама. Толькі татку сказала:

— Бяры Мішу і ўцякай!

Партызан Міця сеў на свіран і стаў з кулямёта сячы немцаў. Ён страляў, пакуль усе людзі не выбеглі з вёскі. Потым і сам пабег у лес. Быў вялікі мароз. Я трошкі адбеглася — і мая нага разулася. Пабегла босая. Я не ведала тады ні страху, нічога. Бягу, а навокал мяне кулі ціўкаюць. Я нагу не адчувала, грукала ёю, як дзеравяшкаю.

Так мы прабеглі сем кіламетраў. Снег быў да калень. Прыбеглі ў вёску Грабаў. Калі я ўвайшла ў нейкую хату, нага мая стукнула, як арэх. Стала мая нага раставаць і вельмі балець. У мяне зрабілася гарачка.

Тут прыехаў з вёскі Міхедавічы адзін чалавек па сваю пляменніцу. Я папрасілася, каб ён і мяне ўзяў з сабою, бо там жыў мой дзед. Ён прывёз мяне да дзядулі. У іх на кватэры былі партызаны. Бабуля прыклала мне да нагі льнянога семя. У мяне тады моцна балела галава, і я не магла заснуць. Тады адзін партызан даў мне такіх кружочкаў, каб можна было спаць. Мне крыху палягчэла.

Я не ведала, дзе знаходзяцца татка і Міша. Але потым людзі сказалі, што Міша ў нашай вёсцы. Дом наш немцы спалілі, але татка паспеў выратаваць з хлява карову, якую немцы не агледзелі. Ён пакінуў Мішу і карову ў суседкі, а сам пайшоў у партызаны. Я была вельмі рада, што яны засталіся жывыя.

Калі татка даведаўся, дзе я, то прыйшоў і прынёс мне коўдру. Потым прывёў партызанскага доктара Рымшу, які сам быў з вёскі Бабунічы. Доктар сварыўся, што мне прыкладалі льняное семя. Ён зняў з нагі мёртвую скуру. Вельмі балюча было, але я не плакала. Ён мне нагу перавязаў. Потым раніцою яшчэ раз перавязаў. Быў вельмі добры чалавек. Калі ад'язджаў у другое месца, то даў мне бінт і паласканне.

Татка хацеў забраць мяне ў свой лес, бо на гэту вёску часта нападалі немцы. Ён хацеў несці мяне на плячах, але я была цяжкая. Тады ён пасадзіў мяне на маленькія санкі. Толькі мы ад'ехалі, як людзі гавораць, што ў Сялючычах (гэта наша вёска) немцы. Татка вярнуўся. Я думала: «А як жа Міша?»

Потым мы даведаліся, што немцы забралі ў нашай вёсцы ўсіх людзей і пагналі ў Капцэвічы. Мішу нашы людзі неслі на руках і перадалі там цётцы. А потым прыехала з Брынёва маміна сястра і ўзяла Мішу да сябе.

Татка пайшоў у свой лес. Я засталася ў дзеда. Нага мая гніла, лякарстваў не было. Я лячылася сама: татка надраў з дуба кары, я кару запарвала і гэтай вадой прамывала нагу. Вельмі шчыпала.

Пасля і дзед з сям'ёй пайшоў у лес, а мяне пакінулі ў хаце. Яны казалі:

— Будзь у хаце, а то застудзіш нагу.

Мне было вельмі крыўдна, што яны пакідалі мяне адну. А што, калі прыйдуць немцы і спаляць? Вельмі страшна было. Я хадзіла на адной назе. Есці не было чаго. Я хадзіла есці да людзей. Аднаго разу, калі я вярнулася дадому, то не знайшла сваёй коўдры. Я засталася без нічога.

Надыходзіла вясна. Раставаў снег. Жудасна было, калі пачыналася трывога. Усе як пачнуць бегаць, а я не магу. Вельмі балела нага, пальцы паадпадалі: спачатку вялікі, потым мезік, а потым сярэднія.

Мяне ўзяў да сябе чужы дзядзька Сяргей. У яго былі дзеці, і я іх даглядала. Ён зрабіў у лесе курэнь, і мы там жылі. Было лета. Я трошкі пачала хадзіць. Але калі дзе зачаплю нагой, то з яе льецца кроў. Асабліва, калі нам прыходзілася бегчы. Але калі бяжыш, то нічога не адчуваеш. Раніцою я ўставала, збірала грыбы, і мы іх варылі.

Аднаго разу мы пачулі, што немцы ідуць на Міхедавічы. Мы ад'ехалі далей ад куранёў. Немцы спалілі вёску, двух дзядоў і адну бабу. Уся моладзь была ў лесе.

Падступала восень. Раптам чуем — немцы на людзей ідуць аблавай. Мы сабраліся і паехалі за раку Арэсу. Праехалі вёску Белы Пераезд, затым заехалі ў вёску Замосце. I чуем, што немцы ўжо ў Белым Пераездзе. Не адпачываючы, ноччу мы паехалі далей, у вёску Палічын. Там пажылі некалькі тыдняў і зноў пачулі, што немцы ідуць на нас. Мы выбраліся ў лес. У чужым незнаёмым лесе нам было нядобра, і мы падаліся ў наш бок, але зусім другой дарогай, укругавую. Ехалі мы шмат дзён па розных вёсках. Потым разам з партызанамі зноў пад'ехалі да ракі Арэсы. На ёй не было моста, а толькі дзве кладкі высока, метры на тры ад вады. Была ноч, вельмі многа людзей. Кожны стараўся перайсці хутчэй, бо немцы ў дарозе нас часта абстрэльвалі. Дзядзька Сяргей панёс адзенне, а я паўзла за ім. Было цёмна, і я вельмі баялася зваліцца ў ваду. Каровы і коні перапраўляліся ўплаў. Мы ехалі дні і ночы праз лясы і балоты.