Николай Аврамчик - Успаміны

Та на кобзі грае...

Грае кобзар, выспівуе,

Вимовля словами,—

я напалову зразумеў назву кнігі, бо пра сівога гус­ляра да гэтага чытаў ужо ў Янкі Купалы, а сляпых лірнікаў сам зрэдку сустракаў па вёсках. Ну, а слова «малий» я разумеў па-свойму: значыць, або — нізкі ростам, або — не сівы кабзар, а про­ста хлапчук.

Я цяпер не ведаю, як трапіла ў беларускую вёску на Бабруйшчыне гэта ўкраінская кніга. Толькі дагэтуль помню, як моцна ўразіла яна мя­не, абудзіўшы хлапечую цікаўнасць.

Хай сабе я не мог уцяміць сэнсу некаторых слоў, але многае ў гэтай кнізе хвалявала і захапляла.

Помню, як я прачытаў верш «Вечар»:

Садок вишневый коло хати,

Хруші над вишнями гудуть,

Плугатарі з плугамі йдуть,

Співають ідучй дівчата,

А матері вечерять ждуть.

Сім’я вечеря коло хати;

Вечірня зіронька встае;

Дочка вечерять подае...

А мати хоче научати,

Так соловейко не дае.

Поклала мати коло хати

Маленькіх діточок своіх,

Сама заснула коло іх,

Затихло все... Тількй дівчата

Та соловейко не затих.

Усё ў ім было настолькі знаёмае і блізкае мне, што здавалася, быццам гэта хтосьці так хораша і маляўніча апісаў вясновы надвячорак у маёй роднай вёсцы.

I калі я чытаў:

Зацвіла в долині

Червона калина;

Ніби засміялась

Дівчина-дитина,

Породила мати сина

В зеленій діброві;

Дала йому карі очі

I чорні'і брови...

До схід сонця воду брала,

В барвінку купала,

До півночі колихала,

До світа співала,—

дык гэтыя радкі былі вельмі падобныя да тых песень, якія спявалі вечарамі нашы дзяўчаты.

Да гэтага я чытаў вершы рускіх і беларускіх паэтаў пра цяжкае жыццё свайго народа пад прыгнётам рускага цара і польскіх паноў.

Але я ніколі не чытаў вершаў, у якіх з такім болем і горыччу паказвалася б гаротнае жыццё абяздоленых людзей, узнаўляліся жахлівыя малюнкі паншчыны:

Чорніше чорноі землі

Блукають людзі, повсихали

Сади зелені: погнили

Біленькі хати, повалялись;

Стави бур'яном поросли.

Село неначе погоріло,

Неначе люди подурілй,—

Німі на панщину ідуть

I діточок своіх ведуть.

Або:

А онде під тином

Опухла дитина — голоднее мре,

А мати пшеницю на паніцйні жне.

Да глыбіні душы кранала бескарыслівая, самаадданая любоў Шаўчэнкі да свайго краю. Паэт пісаў, што яму, які «у няволі вырас між чужымі і, неаплаканы сваімі у няволі, плачучы», памрэ і забярэ ўсё з сабою, усё роўна, ці будзе ён жыць на Украіне ці не, ці хто згадае ці забудзе яго ў сне на чужыне, але толькі яму не ўсё роўна:

Як Украіну зліі люди

Присплять, лікаві, і в огні

Іі окраденую, збудять...

Я, здаецца, не сустракаў яшчэ раней больш простых і шчырых радкоў, у якіх з такой пяшчотай і спагадай паэт звяртаецца, як да матулі, да сваёй бацькаўшчыны :

Украіно, Украіно!

Сердце мое, ненько!

Як згадаю твою долю,

Заплаче серденько!

Усё гэта абуджала цікаўнасць да суседняга краю, выклікала любоў да братняга народа і нейкае асаблівае замілаванне да пявучай украінскай мовы.

Помню, як цэлымі гадзінамі, схіліўшыся над гэтай кнігай, я няўмела, па-вучнёўску спрабаваў неракладаць на родную мову: «Заповіт», «Мені однаково», «Хатину в гаі», «Берестецьке поле»...Паэзія Тараса Шаўчэнкі, як шырокая паўнаводная плынь Дняпра, якая поіць землі трох славянскіх народаў, ніколі не мялее і не перасыхае.

У часіны радасці і гора я неаднойчы прыпадаў да гэтай плыні. I дзе б ні піў з яе — толькі розныя краявіды адлюстроўваліся ў яе глыбінях: на Смаленшчыне — сцены высокіх жытоў, на роднай Магілёўшчыне — стромкія сасновыя бары, на Кіеўшчыне — белыя хаты з вішнёвымі садамі, і толькі розныя мовы чуліся навакол, але ўсюды яна адразу ж праганяла смагу.

Мінула шмат гадоў. Над зямлёй пранёсся страшэнны ўраган вайны, у якім загінула нямала блізкіх і дарагіх людзей.

I вось у маіх руках — зноў тая кніга, якую некалі падараваў мне школьны сябар. Прыхаваная добрымі людзьмі, яна ўцалела ў гады ваеннага ліхалецця.

Я гляджу на пагрызеныя краі яе вокладкі, разглядаю на яе старонках ружаватыя вадзяністыя падцёкі...

Вось так і даўнюю дружбу нашых народаў спрабавалі падгрызаць усялякія пацукі, але яна, непарушная, палітая крывёю сыноў і дачок радзімы, вытрымала ўсе выпрабаванні.

Я бяру з кніжнай паліцы вялізны аднатомны «Кабзар», на супервокладцы якога малюнак — Тарас Шаўчэнка з непакрытай галавой імкліва крочыць па беразе Дняпра насустрач ветру.

Вось так некалі, яшчэ ў школьныя гады, «Ма­лы Кабзар» на Беларусі пазнаёміў мяне з вялікім Кабзаром Украіны. I з тае пары я назаўсёды пасябраваў з украінскай паэзіяй, палюбіў мілагучную мову братняга народа.