Сяргей Шапран - Сяргей ШАПРАН УЛАДЗІМНезавершаная аўтабіяграфія. Старонкі новай кнігі

«Я прыехаў з Тайшэта ў Нарыльск, горад на той час пераважна зэкаўскі. Пасяляюся ў гатэль, а мне кажуць, на мой чамадан гледзячы: «Мы за чамаданы не адказваем». - «А хто, - пытаю, - за чамаданы адказвае?» - «Камера захоўвання». У чамадане ў мяне ўсё - і гэтае ўсё я занёс у камеру захоўвання. Каб, значыць, захаваць. Ноччу ў гатэлі захаладала, я спусціўся швэдар з чамадана ўзяць, а ў камеры захоўвання мне заяўляюць: «Мы асобна швэдары ды ўсялякія транты не выдаём. Забірай увесь свой чамадан». Ну, я забраў увесь свой чамадан, падняўся ў нумар, адамкнуў японскія (чамадан японскі быў, я ва Уладзівастоку яго купіў) замкі, расчыніў. І ўбачыў, што ён толькі знешне мой, а ўнутры - чужы. І не таму чужы, што японскі, а таму, што пусты. Напханы газетамі, у якія загорнутыя дзве цагліны - для вагі.

Я зноў уніз, у камеру захоўвання: «Аддайце маё ўсё!» А мне ў лоб - добра, што не цаглінай: «Ах ты чмут! Чамадан пусты здаў, а цяпер поўны патрабуеш! Можа, скажаш яшчэ, што ў ім грошы твае ляжалі?..»

Грошы мае якраз у чамадане й ляжалі, але, зірнуўшы на двух мардаваротаў у камеры захоўвання, я не стаў на тым настойваць. Зразумеў, што ні рэчы, ні грошы мне не патрэбныя. І застаўся я ў горадзе здабытчыкаў нікеля ды іншых рэдкіх металаў толькі з пашпартам, які пры афармленні ў гатэль здаў адміністратару.

Што цікава: назаўтра, калі я высяляўся з гатэля, адміністратар вярнуў мне грошы, якія заплаціў я за нумар. “Пацаны за тебя рассчитались. Всё по-честному, а чё?..”»

Яўген Еўтушэнка пісаў пра гэты перыяд жыцця Някляева: «С неподдельным романтическим энтузиазмом, закончив техникум связи в Минске, он поехал работать по своей специальности в Сибирь, где в то время комсомольцы- добровольцы растаскивали колючую проволоку бывших лагерей, и однажды оказался на станции Тайшет, рядышком с моей станцией Зима. Сейчас это невообразимо представить, но ведь и Белла Ахмадулина самым искренним образом когда-то поехала на целину».

Сам жа Някляеў прыгадваў: «Тайшет был самым большим лагерем Советского Союза: километры колючей проволоки над рекой Бирюсой. Для работы (рыть траншеи под кабель) мне давали зэков. Их хоть чем-то, но кормили, а ты - сам ищи... вот и воешь с зэками: “Бежа-а-а-л бро-о-дяга с Саха-а-лина.” А по радио: “Там, где речка-речка Бирюса, ломая лёд, звенит-поёт на голоса.”»

У мясціны сваёй вандроўнай маладосці ён будзе вяртацца ў многіх сваіх творах.

«Пра Тайшэт я ўпершыню пачуў з песні. “От Тайшета к Абакану не кончаются туманы, по туманам до Тайшета тянем мы дорогу эту”. Там яшчэ было нешта незразумелае: “Мы не турки и не янки, просто каски белые.” - але гэта, мусібыць, не мела адносінаў да трасы мужнасці, як называлі дарогу праз Краснаярскі край, бо што ў Краснаярскім краі рабіць янкам з туркамі?

Было гэта ў пачатку 60-х гадоў ХХ стагодддзя, калі я ў вучыўся ў электратэхнікуме сувязі. Дарога прагрызалася скрозь Саяны салдацікамі будбатаў ды зэкамі, але яе абвясцілі камсамольскай будоўляй - і я паехаў бы “за туманом, за мечтами и за запахом тайги”, як спявалася яшчэ ў адной песні пра сібірскую рамантыку, калі б не марыў стаць касманаўтам. Прычым, не другім, трэцім ці пятым - першым. Чытаючы часопіс “Навука і тэхніка”, прыкідваў час, калі яно можа стацца. Выходзіла: якраз тады, калі я для гэтага саспею.

Нечаканы прагрэс савецкай навукі і тэхнікі пахаваў маю мару. Навука і тэхніка для першага палёту чалавека ў космас саспелі раней, чым я.

Скончыўшы элетратэхнікум сувязі, я стаў электрамеханікам з дыпломам № 613762-Н і апынуўся хоць і не так высока, як у космасе, але гэтак жа далёка: у Тайшэце. Таёжным пасёлку былых зэкаў. Яны адбылі сваё ў тайшэцкім лагеры і засталіся пад той жа калючадрацяной сцяной - толькі з другога боку. Камусьці ехаць не было куды, а хтосьці проста не хацеў нікуды ехаць. Хоць і была дарога на Абакан».

Але вернемся крыху назад: да спаткання з Тайшэтам і пазней - з Яўгенам Еўтушэнкам лёс звёў Някляева з яшчэ адной асобай, амаль легендай.

КІМ ХАДЗЕЕЎ

«- Напачатку 1960-х гадоў, у час хрушчоўскай “адлігі”, у Менску, на тым месцы, дзе цяпер Тэатр лялек, а таксама на прыступках Тэатра юнага гледача ладзіліся паэтычныя імпрэзы кшталту тых, якія ладзіліся тады на плошчы Маякоўскага ў Маскве. У нас, канешне, гэта ўсё было ў меншых маштабах: слухачоў не тысячы і паэтаў не сотні. Але было.

На адной з такіх імпрэзаў я і пазнаёміўся з Кімам Хадзеевым. З Палкоўнікам, як яго яшчэ называлі - не ведаю, чаму. Ён тады ўжо быў амаль легендай, бо за ім была турма. І не па крымінальнай справе, а па справе палітычнай, што для прававерна камуністычнага Мінска той пары было неверагодным. Пасадзілі яго яшчэ пры жыцці Сталіна, якога студэнт БДУ Кім Хадзееў на камсамольскім сходзе (так кажа легенда) назваў забойцам, крывасмокам. Хто з савецкіх беларусаў мог публічна сказаць такое пры жывым Сталіне? Хіба хворы на галаву... Вось беларускія гэбісты (каб у іх не спыталі: як гэта вы такога злыдня праміргалі?) і засадзілі Кіма ў турэмную вар’ятню. Яго ўжо гадоў восем ці болей (ён 1929­га года народзінаў, а пасадзілі яго, здаецца, у 1949-ым) як выпусцілі на волю, калі я з ім пазнаёміўся. На прыступках пад псеўдаантычнымі калонамі Тэатра юнага гледача я асмеліўся прачытаць нейкі псеўдарамантычны верш - і да мяне падышоў нейкі не надта ахайны з выгляду чалавек, які сказаў: “Если хочешь, пойдём с нами обсуждать стихи. Те, которые ты только что прокричал, плохие”.