Александр Станюта - Стэфанія

— Дома мне пашылі плашч, бацька па маёй просьбе зрабіў на падлозе алеем беларускі арнамент. Пашыла сама я сабе і сукенку з палатна, упрыгожыла яе сваім малюнкам: тры лісты каштана — адзін вялікі, два маленькія, — лісце накладвала на палатно і абводзіла алоўкам, потым зафарбавала. Была ўжо свая касметыка: і шчокі і губы мы націралі з Оляй чырвонай гафрыраванай паперай, употай абрываючы яе з упрыгожаных партрэтаў правадыроў...

Яны танцавалі мазурку Вяняўскага.

— Хутчэй за ўсё менавіта дзякуючы амаль што звар’яцеласці на гэтым сваім танцаванні я ў рэшце рэшт і аказалася ў трупе статыстаў Першага таварыства беларускай драмы і камедыі, якім кіраваў Фларыян Ждановіч і якое неўзабаве было пераўтворана ў Першы Беларускі дзяржаўны тэатр. Горача і з удзячнасцю згаджалася на ўсякі выхад на сцэну, у любым касцюме. У «Цыганцы Азе» апраналася ў мужчынскае адзенне, малявала сабе вусы, была абсалютна ўпэўнена, што падобная да маладога цыгана больш за каго-небудзь з хлапчуковай масоўкі.

Я вырашыла, што маё сцэнічнае імя будзе Алена Сумная — гэта выглядала куды больш рамантычна за «вясёлую» — і была шчаслівая, удзельнічаючы ў масоўках, хоры. Можна сказаць, жыла ўжо не дома — тут, у тэатры. Далі нарэшце і ролю — маладой жонкі баярына Бутрыма, закатаванай ім ад рэўнасці, — але толькі на адзін вечар: замяніць хворую актрысу ў спектаклі па п’есе Францішка Аляхновіча «Бутрым Няміра», дзе сам ён іграў галоўную ролю.

У масоўках я адчувала сябе свабодна, упэўнена. А тут? Мы, «прывіды», — загубленая раўніўцам жонка і яе каханы, з рыпеннем паднятыя на вяроўках над сцэнай, з запаленымі на грудзях маленькімі лямпачкамі, — заставаліся сам-насам з глядзельнай залаю. Скрозь яркае святло рампы я ўбачыла бледныя плямы твараў у партэры, неяк вымавіла першую фразу свайго кароценькага маналога — і знямела. Hi акцёры, ні суфлёр не дапамаглі. Мова аднялася. 3 грахом папалам неяк зрушыў дзеянне далей спрактыкаваны ўжо артыст Антось Ждановіч-Крыніца — брат Фларыяна Паўлавіча.

Сапраўднай першай роллю, якую далі ўжо менавіта ёй, была роля Хімкі ў спектаклі па п’есе Галубка «Ганка».

— «Ну адну фразу ты хаця зможаш сказаць?» — «Канешне!» — адказала я. Трэба было выйсці на сцэну ў патрэбны момант і паведаміць: «Ганка ў студні ўтапілася». Я выйшла і сказала: «Хімка ў студні ўтапілася». Грымнуў рогат, я ў жаху зашылася некуды за кулісы...

Самае дзіўнае здарылася пасля. Трупу здольнай тэатральнай моладзі ўрад рэспублікі вырашыў паслаць на вучобу ў Маскву на некалькі гадоў. Моладзь гэтая склала там Беларускую драматычную студыю. У даведніку 1926 года «Уся Масква ў кішэні», у раздзеле «Мастацкія вузы» ёсць такія радкі: «Беларускі дзяржаўны інстытут тэатральнага мастацтва. Арбат, 51, кв. 33, тэл. 5-04-63, 2-86-61. Падрыхтоўка кваліфікаваных работнікаў драматычнага мастацтва для сцэны Беларускага Дзярж. тэатра. Рэктар — Лежневіч А. Ф.».

— У першы набор трапіла і я. Мне нарэшце споўнілася ўжо цэлых шаснаццаць год — і я ехала ў зусім іншае жьщцё. Свет перамяніўся. Я яшчэ не ведала слоў Шэкспіра: «Увесь свет — тэатр». Затое не сумнявалася, што тэатр — гэта ўвесь свет і што жыць можна толькі тэатрам.

7

— Вось дзіўна, у цябе бывала так? Раптам, як быццам кадр перад вачыма, убачыла кавалачак з таго, што некалі было, — і без усялякай сувязі... Зараз убачылася: трамвай у Еўпаторыі, чырвоны і маленькі, адзін вагончык, як і ўсюды там. Памятаеш, мы яшчэ звалі яго «кітайскі ліхтарык»? I мы ўсе едзем на ліман: ты, Іра, Дзімка. Потым, каля лімана, карцінка: бабуля і ўнучак — ён на крывым, шурпатым нізкім дрэве, а я нібы таксама ўжо карабкацца збіраюся, халат на мне кароткі такі, смеш­ны, — абодва «малайцы» — ты ж там фатаграфаваў. Ці гэта я фотакартку прыгадала? Але ў трамваі ты нас не здымаў... Ну вось чаму, чаму так бывае: раптам — раз! — і штосьці так выразна зноў перад табою?.. I чаму менавіта гэта, а не іншае? Я ж стаяла цяпер тут, побач з плітою, перастаўляла кубкі ці яшчэ што, во налівала сюды ваду. А можа, глянула ў акно — як там клююць мае сініцы...

— Нешта было. Толькі несвядомае. Дало штуршок… Слова якое-небудзь ці вось радыё — тут галасы і музы­ка... I ў цябе замкнулася.

— Я разумею, разумею. Не, але чаму менавіта гэта — і зараз? Мы едзем у тым «ліхтарыку кітайскім»...

— А яшчэ, памятаеш, з нейкай песні: «китайский колокольчик»?

— Дык гэта ж Аляксандр Вярцінскі. Я бачыла яго... Так, гэта ён (спявае):

Ах, где же вы, мой маленький креольчик,

Мой смуглый принц с Антильских островов,