Александр Станюта - Стэфанія

— Ты часта ўспамінаеш сваіх першых настаўнікаў?

— Заўсёды помню. I Смышляева, і Барыса Макаравіча Афоніна, і Соф’ю Уладзіміраўну Гіяцынтаву,— яна выкладала ў нас мастацкае чытанне...

— У Мінску, у архіве літаратуры і мастацтва, бачыў паперу 1922 ці 1923 года: за працу ў Беларускай драматычнай студьіі у Маскве Гіяцынтавай выдадзены заробак — адзін мех бульбы...

— Вось бачыш... А магілы Смышляева і Афоніна я апошні раз наведала, калі была сёлета ў Маскве. Гэта на Новадзявочых могілках. Яны там абодва за адной агароджай... Настаўнікам быў і сам той час, атмасфера мастацтва тых год. Пошук, наватарства — гэта, зразумела, і зараз ёсць, але тады, мне здаецца, усё было неяк ярчэй, таму што спрабавалася ўпершыню, само нава­тарства было як бы «першасней» — цяпер эксперымент нярэдка ідзе ад таго, што нездарма завуць добра забы­тым мінулым. Ад таго, што вынаходзілі менавіта тады. Мейерхольд ставіў сваю «Даму з камеліямі» спецыяльна для Зінаіды Райх — дык вось і зараз яшчэ бачу: мізансцэны як па геаметрыі разлічаны, а на ўсю шырыню сцэны — суцэльная люстра сцяною. Прыдумана было і пастаўлена так, што агульны сцэнічны вобраз на ўсё жыццё заставаўся з табою.

— Ты кажаш, была ў Маскве,— калі ў апошні раз? Не памятаю.

— Ну вось табе! На пачатку ж лета на «Масфільм» выклікалі на спробы да карціны пра Антона Макаранку, роля ягонай маці... Тады яшчэ была гадавіна з дня смерці Клаўдзіі Шульжэнкі — я пазнаёмілася на Новадзявочых могілках з яе роднымі, пастаяла і каля яе магілы...

50-ыя гады, лета, тэатр купалаўцаў на гастролях у Мікалаеве. Позні вечар, спектакль скончаны — і дамоў, не спяшаючыся, па цёмнай вуліцы з пабеленымі стваламі таполяў, а ў дзвярах белага аднапавярховага будынка клуба ці філармоніі шчыльным натоўпам стаяць людзі, і хтосьці нягучна кажа: «Шульжэнка. Прыехала і для сваіх спявае. Ну, без афіш...» А адтуль, дзе яркае святло, даносіцца той жаночы голас, тыя інтанацыі, што чуў з малых гадоў, з пакою, дзе патэфон на стале пад малінавым абажурам, родныя галасы і смех, і тытунёвы дым плыве ў акно, у густую сіняву вячэрняга двара...

— Ты ведала Шульжэнку ў жыцці?

— Не. Не так даўно глядзела фільм-канцэрт пра яе. Яна і старое — сваё маладое — пела: «Запіску», «Партрэт», нешта яшчэ, можа, «Маму» ці «Сочы». I апошнія свае песні... Гэта страшна.

— Чаму?

— Таму што чалавека ўжо няма, а яго песні, голас, постаць, жэст і твар — вось яны. На экране. А гэтага ж няма ўжо. Мы прывыклі: хай гэтага няма, але, маўляў, усё-такі, нягледзячы ні на што, ёсць. Аптымістычная трагедыя. А трагедыя такой не бывае. Разумееш, тут наадварот — усё нібы кажа табе: гэта ёсць, ёсць, вось яно — а гэтага няма ўжо — і ўсё...

— А каго ты яшчэ памятаеш з даваенных ці пасляваенных знакамітых спевакоў эстрады? Лешчанку, Козіна, Уцёсава?

— Не, не.

— Аляксандра Вярцінскага?

— Так! Я бачыла яго і слухала. «Жыўцом». У пяцідзесятых ён аднойчы прыехаў у Мінск. Оперны тэатр ну толькі што не трашчаў. Я — на гары, усе мы стаймя сціснутыя на балконе — але бачу, чую. Спяваў шмат «на біс», шчодра вельмі. Ну, было хораша. Манеры, артыстычнасць адмысловая, вельмі пластычны. А галоўнае — рукі, жэст. Рукі спявалі разам з ім...

I яна яшчэ не паспявае закончыць гэта, як я ўжо бачу, быццам на паўторы, старыя пажоўклыя кадры ваеннай кінахронікі з нядаўняга фільма пра Аляксандра Вярцінскага: танкі ідуць міма падпаленых хат, у дыме, агонь ускідваецца па-над абваленымі абгарэўшымі кроквамі і бярвеннем — і з нейкага іншага, прыдуманага свету — нельга, здаецца, уявіць што-небудзь больш далёкае, несумяшчальнае і непатрэбнае,— чуецца нягучны голас і словы:

В бананово-лимонном Сингапуре, в бури,

Когда поет и плачет океан...

Магнолия тропической лазури,

Вы любите меня...

I гэты голас, словы і мелодыя, іх неприкрыта манерная, какетлівая гульня не адразу выклікаюць усмешку, плывуць недзе па-за танкамі, вогнішчамі — у адзін і той жа час, хаця і ў розных канцах зямлі, у адным і тым жа страшным і неверагодным жыцці... Але гэта адышло, і ўжо ў каляровым фільме пра іншае, самае блізкае табе акцёрскае жыццё пажылая жанчына ў тонкім блакітным світэры, з тварам і голасам, знаёмымі з тае самае пары, як ты сябе памятаеш, седзячы каля маленькай, падобнай да цацачнай, сцэны пасля рэпетыцыі, гаворыць быццам сабе самой: «Так, столькі вакол цяжкага, жудаснага, а мы тут займаемся ўсім гэтым, у штосьці гуляем,... Але калі гэта існуе, ёсць, значыцца, гэта таксама жыццё, некаму патрэбнае...» Аднак і гэта адышло, і цяпер тая ж самая жанчына, але як быццам іншая, сядзела на- супраць за сталом, дома, і перабірала фотаздымкі і канверты, прыгадваючы, як спяваў Вярцінскі...