Александр Станюта: Стэфанія

Усё там, у тым самым часе — і жытло ў доме Мельцэра, недалёка ад цяперашняга тэатра оперы і балета,— упершыню ў камяніцы, з цёплай прыбіральняй, у іх тады жылі яшчэ крумкач і трус з чырвонымі вочкамі.

Там — і жыццё-быццё ў Лонгіна, у доме каля скрыжавання Багадзельнай і Падгорнай, зараз гэта за квартал ад галоўнага ўваходу на стадыён «Дынама». Кватэру тут бацькі займалі ўверсе, і было там нешта накшталт антрэсоляў — яны называлі гэта «салькай».

— Калі прыходзіў жабрак, я бегла ўверх за кавалкам цукру для яго. Чамусьці выходзіла так, што ці жабрак быў занадта ўжо нецярплівы, ці надта доўга даводзілася выпрошваць цукар у маці, якая завіхалася на кухні. I калі я спускалася, унізе ўжо нжога не было, і я, седзячы на прыступках лесвіцы, магла не спяшаючыся з’есці цукар сама...

Я любіла хадзіць далёка ад дому. Пачаўшы аднойчы выкладваць свой шлях запалкамі, трэсачкамі і каменьчыкамі ўздоўж канавы,апынулася недзе на вуліцы Белацаркоўнай. На рагу, каля ўтыркнутага там крыжа, стаміўшыся, прысела і паснула. Бобік, што быў са мной, вярнуўся дадому, пачаў брахаць, зваць за сабою. «Дзе ж наша Стэфця?» — пыталася маці. Бобк пабег наперадзе, і мяне знайшлі. 1

А побач з нашым домам была маленькая кандытарская крамка. Я знайшла ў хаце залатую манету і спакойненька пайшла сабе туды: «Дайце мне канфет». Гаспадыня ўзяла манету і спытала: «А мама твая дома?» — «Так. А што?» — «Скажы ёй, каб прыйшла сюды». Маці пайшла, а калі вярнулася, з палёгкай уздыхнула і неяк дзіўна доўга, моўчкі глядзела на мяне. Я зразумела тэты яе пагляд толькі праз некалькі гадоў.

Адсюль, з «салькі», яе прывялі аднаго разу да бабулі Стэфаніі, бацькавай маці.

— Бабуля была суровай каталічкай, яна цяжка перажывала шлюб сына з «мужычкай» з-пад Докшыц, праваслаўнай. Мне далі імя бабулі, у яе гонар, і яна прыкметна памякчэла... У бабулі Стэфаніі я ўбачыла, што абразы ў пакоі стаяць не так, як у нас, і ўпершыню начавала не дома. Назаўтра, калі мы з бацькам вярнуліся, маці, жартуючы, прыгаворвала: «Не, ужо не мая ты, дачушка, цяпер, не мая...» — а я плакала як ад сапраўднага гора.

Маці мая была статнаю, з даўгой і густой касой, у ейнай паставе заўважалася пачуццё ўласнай годнасці, хоць была яна малапісьменнай. У горадзе, да свайго шлюбу, жыла і працавала ў розных гаспадароў прыслужніцаю і, залішне саромячыся свайго імя — Хрысціна Іванаўна Хілько,— называла сябе Лідзіяй Васільеўнай. Ёй так было зручней і спакайней — і пасля жаніцьбы бацька таксама называў яе Лідай... Яна памерла ў сорак шэець гадоў ад хваробы печані, і Снукі, сабака наш, напярэдадні зышоў з дому.

Калі адбылася рэвалюцыя, маці плакала: «Як жа тэта можна — без цара, без бога, без царквы? А што ж тады?..»

3 Петраграда прыехаў ейны брат Ігнацій — яго ў нас звалі Ігнат,— ён быў пуцілаўскі рабочы, але потым чамусьці хадзіў у матроскім адзенні. У горадзе часта здараліся пажары. Летам, калі гарэла, дарослыя бурылі і разнімалі заборы, павеці, каб агонь не перакінуўся далей, на суседскія дамы. Мне, дзяўчынцы, усё тэта здавалася і страшным, і надзвычай цкавым. Цёплымі начамі спаць клаліся на двары — у дамах баяліся падпалаў, дзяжурылі. Гарэлі крамы, і мы, дзеці, аднойчы елі амаль што смажаныя селядцы з абгарэлых бочак, а ў другі раз — печаныя яблыкі з пачарнелых яблынь. Бацька расказваў пра нейкі мітынг каля вакзала, толькі не зразумела, калі гэта было: выступала жанчына з прозвішчам Шабат. Раптам стрэл — і яна ўпала як усё роўна падбітая птушка, раскінуўшы рукі. Бацька хацеў гэта адразу ж і замаляваць, але мусіў хавацца ад стрэлаў пад вокнамі цырульні, якія са звонам разляталіся на кавалкі ад куль...

Бацька, Міхась Пятровіч Станюта, быў родам з Чэрвеня, тагачаснага Ігумена. А дзед па бацьку, Пётр Фадзеевіч, служыў у Ігуменскай мяшчанскай управе галосным (выбраным). Шлюб яго, праваслаўнага, з каталічкай Стэфаніяй Аляксандраўнай Юшкевіч-Дулевіч быў з ця- гам часу скасаваны.

Да рэвалюцыі бацька працаваў рахункаводам у канто­ры старшага натарыуса Мінска, у гарадской казённай палаце, потым у камерцыйнай афіцыне Лібава-Роменскай чыгункі — і вучыўся жывапісу. Да сваёй сур’ёзнай вучобы ў Маскоўскіх вольных мастацкіх майстэрнях у 1918—1920 гадах, дзе ягонымі настаўнікамі былі, апроч іншых, знакамітыя М. А. Касаткін і А. Я. Архіпаў, ён займаўся ў Мінску самастойна, зблізіўся з добра вядомымі тут мастакамі Я. М. Кругерам, У. М. Кудрэвічам, А. М. Бразэрам. Нейкі час, прыгадваю, ён хадзіў вучыцца да мастачкі Пальміры Любаміраўны Мрачкоўскай-Камоцкай. Ейны ўласны дом і іншыя, што належалі ейнаму мужу ці бацьку, стаялі там, дзе зараз вуліца Захарава выходзіць да плошчы Перамогі, прыкладна за хлебнай крамай на рагу. Увечары, калі бацька займаўся ў Пальміры Любаміраўны, мы разам з маці, чакаючы яго, хадзілі сюды і глядзелі ў вокны вялікай веранды Мрачкоўскай: у яркім святле дома нам было добра відаць на сцяне вялікую карціну «Пагібель «Тытаніка»... Можа, маці хадзіла туды са мною таму, што раўнавала бацьку?..