Васіль Быкаў - Доўгая дарога дадому

Алесь Адамовiч, наадварот, — быў поўны энэргii i палемiчнага азарту, гатовы быў выступаць з кожнага поваду. Нярэдка яму тое ўдавалася, бо сядзеў ён у першым радзе, якраз перад трыбунай.

Аднойчы выступiў вельмi рэзка (i слушна), папярэдзiў Гарбачова аб небясьпецы, якую несла для яго генэральскае акружэньне. Тады яму дасталося ад iншых, у тым лiку i ад расейскiх камунапатрыётаў, калегаў па СП. Вельмi сумна, што да iх (пакуль што моўчкi) далучылiся некаторыя зь беларускiх дзеячаў культуры, як, напрыклад, Мiхаiл Савiцкi i некаторыя iншыя. Я неяк зрабiў спробу пагутарыць з Валянцiнам Распуцiным, зь якiм быў у добрых адносiнах, але хутка зразумеў, што мiж намi — пустка. Гэтыя людзi ня бачылi i не прызнавалi нiчога, апроч iх любай матушкiРасеi. Ну дык гэта — расейцы, а нашыя?..

Пробным каменем новай палiтыкi Гарбачова стала нацыянальная праблема (Грузiя, Арменiя, Азербайджан, Цэнтральная Азiя, Прыбалтыка). Нават недасьведчанаму чалавеку было зразумела, што гэтыя народы iмкнуцца да свабоды i незалежнасьцi, што яны даволi нажылiся ў турме, якая звалася СССР. Iмпэрцы таго не разумелi. Я тады кантактаваў з прыбалтамi — эстонцамi i лiтоўцамi, якiя ўзялi выразны курс на незалежнасьць i пачалi пасьлядоўна яе дамагацца. Для таго патрэбна было прызнаць незаконнасьць сакрэтных пратаколаў да пакту Рыбэнтропа — Молатава.

Але каб зрабiць так, сьпярша трэба было знайсьцi тыя пратаколы. Дыпляматы i кадэбоўцы даводзiлi, што пратаколы — фальсыфiкацыя Захаду. Намаганьнямi дэмакратаў была створана адмысловая камiсiя, якую ўзначалiў Ландсбергiс i ў якую ўвялi i мяне. Нам належала даказаць, што апублiкаваныя на Захадзе копii тых дакумэнтаў — сапраўдныя. Гэта было няпроста, бо акадэмiк Фалiн з трыбуны зьезду пераконваў дэпутатаў, што нiякiх пратаколаў няма ў прыродзе. Бальшыня яму верыла. Але бальшыня не ўлiчыла сiлу настойлiвасьцi балтыйцаў, у прыватнасьцi Ландсбергiса зь яго палiтычнай хваткай бульдога. Гэты лiтоўскi прафэсар музыкi цягам некалькiх паседжаньняў даказаў, што фальсыфiкуе ня Захад, а МЗС СССР. Кiраўнiцтва краiны прадаўжала ўпарцiцца ў сваiм ашуканстве, што празь нейкi час прывяло да крывавых эксцэсаў у Вiльнюсе, Рызе ды i ў Закаўказьзi. Пралiлася кроў, супраць чаго сурова папярэджваў Гарбачова няўрымсьлiвы Адамовiч, якi з актыўнага яго староньнiка нарэшце ператварыў ся ў працiўнiка. Зрэшты, як i ўся мiжрэгiянальная група Афанасьева — Папова.

На перапынку памiж паседжаньнямi мне давялося спаткацца i пагутарыць з Андрэем Сахаравым. Дэпутаты стаялi ў чарзе да буфэтчыцы, як у дзьвярах паявiўся Сахараў. Ён быў яўна разгублены, убачыўшы чаргу, i спынiўся, ня ведаючы, куды стаць. Бальшыня ў чарзе ставiлася да яго варожа, толькi нядаўна яго спрабавалi сагнаць з трыбуны. Тады я выйшаў з чаргi i прапанаваў яму сваё месца. Сахараў падзякаваў, але ў чаргу ня стаў. Мы сталi ўдвух асобна ад iншых i размаўлялi. Андрэй Дзьмiтравiч сказаў, што чытаў мае кнiгi i хоць сам у вайне ня ўдзельнiчаў, але верыць беспамылковай рэакцыi на iх жонкi Алены Бонар, якая ёсьць франтавiчка i была нават паранена. А што да маральнай каштоўнасьцi кнiгаў, дык тая бясспрэчная. Я ў сваю чаргу распавёў акадэмiку, як супраць яго i Салжанiцына дамагалiся подпiсаў ад пiсьменьнiкаў, падтрымаў яго барацьбу i сёньняшняе выступленьне наконт Афганiстану, дзе савецкiя лётчыкi спрабавалi разбамбiць сваiх, каб яны ня трапiлi ў палон. Toe выклiкала буру пратэсту ў залi, ветэран-iнвалiд выступiў з гнеўнай водпаведзьдзю ў тым сэнсе, што факту расстрэлу не было, бо не магло быць нiколi.

Так сталася мая першая i апошняя гутарка з гэтым чалавекам. Ноччу Сахараў памёр у сваёй кватэры, а праз два днi дэпутаты ехалi на аўтобусах яго хаваць. Я трапiў у аўтобус, куды пасьля села група генэралаў i зь iмi маршал Ахрамееў. Не зважаючы на сумную нагоду, генэралы паводзiлi сябе даволi ажыўлена, маршал жартаваў. Цяжка было тады меркаваць, што мiнецца трохi часу, i той Ахрамееў павесiцца ва ўласным кабiнэце. Такiя во дзьве сьмерцi. Цi ўраўняюць яны нябожчыкаў? У залi паседжаньняў сярод беларускай дэлегацыi насьпеў канфлiкт, да якога прычынiўся i я. Спатрэбiлася даабраць дэпутатаў у Вярхоўны Савет. Дэмакратычна настроеная частка дэпутатаў памкнулася вылучыць сваiх — Шушкевiча цi Дабравольскага. Але тою справай заклапоцiўся Сакалоў, ён правёў галасаваньне па «спрошчанай» схеме — у залi, са сваiх месцаў. Падлiчваць галасы даручыў кадэбiсту Балуеву, якi сядзеў насупраць мяне. Я адразу падняў руку супраць усiх iхнiх кандыдатаў, ды, вядома ж, застаўся ў пройгрышы, абралi камунiстаў. Тады я не стрымаўся i, мабыць, празьмерна рэзка, а то i зьняважлiва вымавiў Сакалову. Ленiнградзкi сьледчы Iваноў, што сядзеў недалёка i назiраў тую сцэну, сказаў мне: «Сьмела вы, аднак». Можа, i сьмела, але па-дурному i бескарысна, бо нiчога тым не дамогся. А галоўнае, сабе на шкоду, — пасьля паглытаў таблетак.