Василий Ширко - Дзед Манюкін і ўнукі

— Такое запрашэнне, баба, раз у жыцці бывае, — кажу, — так што, прасі суседку, няхай яна за гаспадаркай нашай паглядзіць, а мы гайда ў горад…

Дай параду бабе, яна звычайна наадварот зробіць, а тут пярэчыць не стала. Выцягнула з куфра новую спадніцу, чырвоны, ні разочку не надзяваны каптан, мае партызанскія штаны-галіфэ і белую вышываную кашулю.

— Нябось у іх у горадзе такіх строяў днём з агнём не знойдзеш, — сказала баба, — ты яшчэ, Манюкін, кірзавыя боты свае дзёгцем змаж, ды вусы ўгору падкруці, хай бачаць гарадскія разумнікі, што і мы не лыкам шытыя…

— Нягож, старая, — кажу, — і наваксую, і падкручу, толькі пільнуйся мяне, а то яшчэ якая гарадская круцелька адаб'е…

Цэлы вечар мы прыбіраліся. Баба прасавала жалязкай з вуголлямі сваю спадніцу і каптан, я квэцаў дзёгцем боты, накручваў на аловак вусы.

Назаўтра досвіткам, вёска яшчэ спала, мы з бабай падаліся ў райцэнтр. Тады яшчэ аўтобусы не хадзілі, не было асфальту. Я ішоў з ботамі цераз плячо, баба несла ў карзіне чаравікі…

Дзед выцягнуў свой самасад, адарваў ладны кавалак газеты, расправіў яе вузлаватымі пальцамі, перагнуў папалам, насыпаў тытуню, падумаўшы крыху, дабавіў махоркі. Скруціў вялізную, з пядзю, цыгарку. Як заўсёды, доўга валаводзіўся з крэсівам. Мы, дзеці, не зводзілі з яго вачэй. Во так заўсёды, спыніцца на самым цікавым і не спяшаецца. Падганяй не падганяй, пакуль не зробіць дзве-тры зацяжкі, слова з яго абцугамі не выцягнеш. А нам цікава, ці сустрэўся дзед са сваім дзіком, ці прызнаў той былых гаспадароў.

Урэшце дзед зацмокаў губайі, пусціў у неба дым.

— Перакладзіце на мову родных асін рускую прымаўку: над порогами дым клубами…

— А над ганкамі дым баранкамі! — закрычалі мы.

— Правільна! — усміхнуўся дзед. Ён памаўчаў крыху і пачаў свой аповед далей:

— Селі мы ў райцэнтры ў аўтобус.

— Гадзіны праз дзве будзеце ў Мінску, — сказаў шафёр.

Мы здзівіліся, звычайна гадзін восем пешшу напрасткі чэшаш, а тут так скора.

I праўда, не паспелі задрамаць, як у тым Мінску апынуліся. Выйшлі з аўтобуса. Божухна, страхоцце! Машыны пруць, нейкае страшылішча на рэйках раве, не павярнуцца, дыхнуць няма чым. Мы хутчэй да міліцыянера. Той пасадзіў нас на трамвай, кажа, людзей пытайце, яны ведаюць, дзе цырк той… Ну мы і пыталі. Больш баба, ад мяне ўсе адварочваюцца, нос затыкаюць, на боты зіркаюць. Бачыш, дзёгцем нясе. Злосць мяне разабрала. Кармлю іх хлебам, малаком паю, а яны нос вернуць. Крыўдна, ды маўчу. Мы ў гнаі і дзёгці ўсё жыццё, а яны тут распанелі.

У цырку нас хораша стрэлі. Пасадзілі з бабай на першым радзе. Той барадаты купец сам правёў да месца. Быў ён апрануты ў чорны дарагі касцюм, пры белай кашулі, а пад шыяй нейкая стужка завязана. Я спытаў у суседа, што гэта такое. «Бабачка», — пажартаваў ён. I тут з нас, вяскоўцаў, смяюцца. Думае, што мы ніколі тых бабачак не бачылі. Вунь у нас на лузе іх тысячы, калі не болей.

Зайграла музыка, барадаты выйшаў наперад, нешта аб'явіў. Выскачылі на арэну дзяўчаты без спадніц, у нейкіх шараварах, і давай такія хвокусы вырабляць, што мы з бабай ледзь з тых крэслаў не зваліліся. А тут барабан б'е трывогу, дзяўчаткі скачуць, лезуць па вяроўках угару, гайдаюцца, старая аж вочы заплюшчыла. «Я здагадалася, чаму яны без спадніц, — кажа, — заблыталіся б у спадніцах, разбіцца можна». Ужо я да чаго не дурань, але мудрэй за маю бабу — абыдзі ўвесь свет — кабеты не знойдзеш.

Адскакалі тыя дзяўчаткі. Усе ў ладкі плешчуць. Мы з бабай таксама. Тыя пакланіліся і пабеглі з арэны. I тут, верабейчыкі мае, музыкі вальса зайгралі. Баба мая аж закруцілася на крэсле. Каб яе воля, выскачыла б на круга. А музыка іграе, і раптам выбягае наш Свінтус-грандыёзус. Вялікі. Сыты. Хіб тырчыць. Стаў пасярод арэны, прыпаў на калені. Пакланіўся, значыць. Пасля давай кружыць пад той вальс. Хутчэй музыка іграе, ён хутчэй кружыць, цішэй — і ён запавольвае тэмп. Божа літасцівы, скажы каму ў нашай вёсцы, нізавошта не паверыць, смяяцца будзе. Маўляў, хутчэй курыцу плаваць навучыш, чым свінню танцаваць.

Тым часам музыка заціхла. Наш дзік упаў на пярэднія ногі. Крыкі «біс», гром апладысментаў. А дзік хутчэй за кулісы. Дарэмна барадаты тры разы падымаў руку, прасіў цішыні. Хіба стрымаеш людзей? Давялося зноў дзіка выпускаць. Толькі на гэты раз ён не адзін выступаў. На ім ехаў карлік. Малы, як дзіця, а з барадой. Спыніўся на сярэдзіне, і тут мая баба, як забылася, што не ў сваёй вёсцы, давай зваць дзіка: «Дзю-дзю-дзю, ідзі сюды, мой родненькі, я цябе прасначком пачастую, з вёскі прывезла, дзю-дзю-дзю…» Свінтус-грандыёзус натапырыў вушы, ступіў наперад. Карлік назад за лейцы цягне, дзік не слухае. А баба дастае праснак, і зноў за сваё: «Дзю-дзю-дзю». I тут наш Свінтус-грандыёзус як ірване з месца, карлік у каўпаку зваліўся, усе рагочуць, думаюць, так задумана… А парсюк ужо каля нас. Баба чухае яго, праснаком частуе… Маланкі бліскаюць, здымаюць нас. Бедны карлік так-сяк падняўся, да нас кульгае, крычыць, размахвае рукамі, злуе, а ўсе за жываты трымаюцца. I тут барадаты са стужачкай пад шыяй аб'явіў на ўвесь голас: так і так, гэтага дзіка выгадавалі дзед Манюкін і баба Аўдоля. Сёння па запрашэнню адміністрацыі цырка яны прыехалі ў госці. Мы з бабай павярнуліся тварам да людзей, давай таксама кланяцца. Трэба ўжо наступны нумар паказваць, а наш Свінтус-грандыёзус не адыходзіць, дарэмна карлік і барадаты цягнуць яго назад. I тады мы з Аўдоляй пералезлі цераз верх на арэну, пайшлі за кулісы. За намі подбегам кінуўся дзік. Людзі паўскаквалі з месц. Што там рабілася! Баба думала, што канец свету. Гэта ж гуляшчыя, няма чаго рабіць, дык яны такі гвалт справілі.