Василий Ширко - Дзед Манюкін і ўнукі

Малы я тады быў. Меншы нават, чым цяпер. Ну хіба з Гараську. Гэта вы сабак ганяеце, а раней дзяцей прывучалі працаваць змалку. I гусей я пасвіў, і свіней, і коз. I што вы думаеце, спраўляўся. Як міленькія слухалі. Хіба што казёл час ад часу бунтаваў: ці нойдзе на яго што, ці людзі сурочаць, вось і хвокуснічае. Разгоніцца, як дасць ніжэй спіны, я брык і ляжу. А ён стаіць, чакае, пакуль падымуся, каб яшчэ дабавіць. Ляжачага не б'е.

Ды не пра гусей і казла байка. Даверыў, гэта, мне бацька, Гараськаў прадзед, вала пасвіць. Так яго выпускалі на пашу разам з усім статкам. Адбывалі радоўку раз у месяц. Але на той час вол прыхварэў: апусціць рогі і стаіць, не тое што на траву, на буракі глядзець не хоча.

— Пагоніш яго сынок, на рэчку, — загадаў бацька, — і трава там добрая, і весялей ля вады. Дасць бог, акрыяе.

Бацька не лез, што называецца, жывым на неба, але калі якая бяда здаралася, заўсёды памінаў бога. На гэты ж раз лоб перахрысціў і ажно дзве малітвы прашаптаў, быццам адчуваў, якая незвычайная прыгода чакае мяне.

Рэчка была тады ого-го… бяздонныя віры сустракаліся. Лодкі іх за вярсту абходзілі. Не дай бог трапіць у такі — закруціць, змеле, як у жорнах. Расказвалі, што нейкі салдат заспорыў, што пераплыве вір. Шыракаплечы быў, статны — адным словам, дзяцюк з дзецюкоў. Паўвёскі сабралася, каб паглядзець, як будзе Сядзельцаў вір пераплываць. Кажуць, хацелі адгаварыць салдата. Ганарлівы быў, не паддаўся на ўгаворы. Скочыў у ваду і паплыў. Лёгка плыў, як шчупак. Вось і вір адолеў, яшчэ трохі, і бераг блізка. Ды тут нешта здарылася. Пачаў тануць салдат, быццам за ногі яго цягнулі. З усіх сіл вырываўся, крычаў, пакуль пад вадою не схаваўся. Адно кругі пайшлі. Людзі ад жаху анямелі.

А як апомніліся, прыйшлі да памяці — кінуліся ўрассыпную, хто куды… Кажуць, з таго часу вір той не толькі стары і малы абходзілі, але і качкі тут не садзіліся.

I я, вядома, далей трымаўся ад такіх мясцін. Наматаў, гэта, вяроўку на руку, хаджу за валом: куды ён — туды я. Добра скубе. Асабліва на дзяцеліну налягае. Відаць, смачна, бо на вачах бакі круглеюць. Сумна такі аднаму. Хутчэй бы ўжо абед. Вол прыляжа, а я хоць скупнуся. А сонца прыпякае. Аднекуль авадні і сляпні наляцелі. Кусучыя, халера. Атакуюць і мяне, і вала. Той траха не ашалеў: не ўстаіць на месцы, скубне раз-другі і далей прэ. Галавой круціць, хвастом махае. Нясоладка. Я за ім цягнуся, як нітка за іголкай. Ды вол зусім здурэў, да рэчкі кіруе, у бок Сядзельцавага віру. Я ўпіраюся штосілы, а яму хоць бы што, набычыўся і джгае. Кажу яму: «Тпрусенька, тпрусенька, куды ты?» Нават вухам не вядзе. А тут авадні яшчэ мудрэй усхадзіліся, джаляць з усіх бакоў. Вол на бег перайшоў. Яшчэ трохі і загізуе. Ледзь паспяваю я. Вяроўкі з рук не выпускаю — уцячэ. А ён ужо да самага віру дапёр. У ваду лезе, ратуецца ад машкары. Праўда, на глыбокае не палез: панюхаў і ніжэй ад ямы спусціўся. Тым не менш усё далей лезе, па макаўку хваста ў ваду забраўся: во данялі… Смех смехам, вяроўка кароткая, вось і я ў вадзе па шыю апынуўся. Авадні і сляпні ўжо толькі зверху атакуюць.

Доўга так стаім. Ужо сонца пачало апускацца, а вол і не думае вылазіць на бераг. Відаць, спадабалася ў вадзе. Калі папраўдзе, то і мне няблага: ні горача, ні холадна, акурат у самы раз. Але, не дай бог, калі хто ўбачыць, засмяюць. Скажуць, Манюкін-меншы з глузду з'ехаў, залез па горла ў ваду ў адзежы і стаіць, не раўнуючы, як таўкач.

Давай я гэта думаць, як выбрацца: не век жа тут кукаваць. I за вяроўку торгаю, і да валовага сумлення звяртаюся — не памагае. Тп-прусенька, тп-прусенька, родненькі, ну не муч ты мяне, колькі сядзець можна. Нуль увагі. Толькі галавой круціць: маўляў, ты як хочаш, а мне і тут добра.

Раптам ля ямы нешта як боўтне, аж вада забурліла. Страшна стала, салдата ўспомніў… Давай лупіць вала канцом вяроўкі… I тут чую, як зямля з-пад ног выслізгвае. Крыкнуць не паспеў, на дно пацягнула. Ухапіўся дзвюма рукамі за вяроўку — не выпускаю. Ды быццам на часткі рвуць: нейкая сіла пад ваду прэ, а другая наверх. Ачнуўся на беразе. Людзі акружылі: нябожчык бацька, нябожчык Барсук, Певень Швэльцаў, а побач сом — разы ў два за мяне большы. Галава, як булава. Вусішчы мо па метру.

— Валу дзякуй скажы, — скрозь слёзы ўсміхаўся бацька. — Каб ён не спудзіўся, з'ела б цябе гэта дзіва… А так мы яго з'ямо.

Колькі жыў, я такіх самоў не бачыў. Адно кішак ночвы было. Пузыр, ці душа, як у нас называюць, мо з вялізны чыгун. Няма, саколікі, цяпер такіх віроў і рыбы такой. Асушылі балоты. Хто ж рэчкі паіць будзе? Можа, і добра гэта. Як з якога боку паглядзець. А я дык чалавек старамодны, сумую па тых вірах бяздонных, па балотах з люцыпарамі. Не дурны нехта сказаў: балоты — маладосць зямлі. Ідзе час. I зямля пастарэла, і я не памаладзеў. Ды што ёй, зямлі, нейкіх паўста гадоў — не ў знак. Мне ж нядоўга засталося вам байкі баяць. Ды не вешайце нос на квінту. Вунь які дзянёк харошы ўдаўся — і сонейка, і ветрык цёплы.