Василий Ширко - Дзед Манюкін і ўнукі

Слаўны быў у нас конік. Дорашам звалі. Рахманы такі, ласкавы і разумны, што чалавек. Засну на начлезе, далёка не адыдзе, побач скубецца.

Ды, пэўна, ты не ведаеш, што такое начлег. Вядома, не, а я, стары дурань, байкі баю… Хіба слухай… Вясной, улетку і восенню коней на ноч выганялі ў поле. На начлег. Каб цыганы не ўкралі ці не напалі ваўкі, кожны свайго пасвіў. Часцей падлеткі, хлопцы ці дзяўчаты, радзей сталыя.

Ой, цікава было. Вечарам з гіканнем і свістам, ухапіўшыся за грывы, імчым наперагонкі праз вёску. Такі гармідар устройвалі, што шкло у вокнах дрыжала. За рэчкай стрыножым коней, раздзелімся на кучкі, кастры палім… Чаго толькі не пачуеш тут: і пра нячыстую сілу, нябожчыкаў, здарэнні незвычайныя. Ды самае цікавае за поўнач пачыналася, калі меншыя носам клявалі.

Дагарае вогнішча. Раса з'явіцца. Зябка, хоць і лета. Скруціцца Васька ці Пецька ў клубочак ля агню і сапе ціхенька ў дзве дзірачкі. А жартаўнікі-фокуснікі тут як тут. Раскладуць касцёр на тым баку рэчкі, а цяпельца ля соннага патушаць. Круціцца, бедны, і так і сяк, даймае холад. Нарэшце прачнецца: ні кастра, ні таварышаў. Глядзь, а вогнішча ў другім месцы, і галасы адтуль далятаюць. «I як я тут апынуўся?» — гадае небарака. Накіне світку на плечы і брыдзе на агонь. Вейкі зліпаюцца. Вакол цемра. Хутчэй да агню. Ён ужо блізка, рукой падаць. I раптам боўць у ваду: «Ай, ратуйце, тану!» «Га-га-га», — рагочуць фокуснікі, цягнучы з вады тапельца. Ён, як курыца мокрая, ніяк не можа зразумець, чаму касцёр апынуўся на тым баку рэчкі…

Бач, люлька патухла. Мы зараз запалім… Ды на чым гэта я спыніўся? Ага, на забаўках. Прыеліся яны мне. Рашыў адзін каня ганяць, без кампаніі. I траву лепшую знайсці можна (на лузе даўно выпасвілі), і ніхто ноччу над вухам звягаць не будзе. Вядома, аднаму страшнавата, але, сам ведаеш, я не з палахлівага дзесятку, што мне там цыганы ці нейкія ваўкі. Так і так, кажу бацьку, хачу адзін пасвіць. «Добра, сынок, надумаў, — ухваліў стары. — Толькі Клінавага каня захапі. Захварэў дзед Клін, трэці дзень конь у хляве стаіць».

Я, вядома, згадзіўся. Ці аднаго пасвіць, ці двух. Загнаў Дораша і Клінавага Хіжака ў Абадзец, пад самы лес. Спутаў і пусціў. Сам расклаў цяпельца, грэюся, на зоркі гляджу, гадаю, дзе мая. Дораш, як заўсёды, не адыходзіць ад кастра, побач скубецца. Час ад часу голас падасць — заржэ: маўляў, не турбуйся, я тут. Ты-то тут, думаю, а дзе Хіжак. Пайшоў шукаць. Аж ля лесу на след натрапіў. Прыпёр назад. Ой, намучыўся я з ім: і біў, каб не ўцякаў, і бульбай печанай падкормліваў. Не памагае. Толькі прысну, а каня і след прастыне. Плюнуў аднойчы, прападзі ты пропадам. Гуляй, дзе хочаш, вернешся пад раніцу. Так і пасвіў амаль усё лета. Ад'еліся коні на траве-мураве, пакруглелі. Ужо на восень бралася. Ноччу і ў кажуху зябка. Таму і не тушыў касцёр, знайду добры пянёк, да раніцы тлее. Сам драмлю: то адным бокам, то другім павернешся да агню. Не сон, а нейкае паўзабыццё. Драмлю так адзін раз, чую, нібыта конь іржэ. Прадраў вочы, Дораш побач, ля кастра, вушамі стрыжэ. Іга-га-га, зноў чую, Хіжак азваўся. Узяў галавешку, іду. Прайду колькі складу рукі ў трубу: «Ого-го-го! — крычу. — Кося, кося». Адзываецца. А раней крычы, хоць ахрыпні, голасу не падасць.

I тут нейкія агеньчыкі заўважыў у цемры. Яны не гараць на месцы, мігцяць то там, то тут: раз, два, тры… пяць… не палічыць. «Ваўкі», — мільганула здагадка. Для смеласці крычу штомоцы, махаю галавешкай. Конь, учуўшы чалавека, заржаў недзе побач. Іду на голас. А агеньчыкі ўсё бліжэй, вось ужо побач. Тут і каня ўгледзеў. Увагнуў ён галаву ў пень і адбіваецца заднімі нагамі. Няпроста падступіцца. Ухапіў я каня за грыву і павёў. За мной ваўкі падаліся. Забягаюць наперад, з бакоў абходзяць. А я не зважаю — іду на агонь. Павярні з прамой — мігам заблытаюць. Толькі на агонь — ні кроку ўбок. Чую, як ляскаюць зубамі. Вядома, канюхі, звычайны воўк збаяўся б ісці за чалавекам. Гэтыя — асабліва злосныя, вялізныя. Хватка мёртвая. I ўсё ж з дарогі саступаюць. Нячаста даводзіцца сустракацца з чалавекам. Баяцца.

Да кастра ўсё бліжэй і бліжэй. Ваўкі адстаюць.

Конь дрыжыць, бакі мокрыя. Толькі цяпер бачу, што без хваста ён. Адарвалі ваўкі. I смех і грэх.

Пасля здарэння з ваўкамі Хіжака як падмянілі. Ноччу ад кастра не адагнаць. Мусіць, помніць хвост.

Ад Адама ловяць рыбу людзі. I прадзед мой лавіў, і дзед, і бацька. Ды я, бадай, ад усіх іх спраўнейшы рыбак. Не глядзіце, што ад зямелькі не адрос. Малы, ды ўдалы. Якіх толькі прыгод са мной не здаралася! Пра мядзведзя вы ўжо чулі. Ды што мядзведзь? Я на шчупаку верхам ехаў, ледзь не злавіў акуня з каня… Думаеце, муціць ваду стары Манюкін, туману падпускае… Я чалавек прамы, калі і падману, то зрэдзь. Хлеб еш, а праўду-матку ў вочы рэж. Дык вось гісторыя, з якой я вас пазнаёмлю, чыстая праўда. Чэснае манюкінскае магу даць.