Анатолий Кибеч - Улӑп таврӑнни

— Эй, тӗнче! Ывӑлӑм! Каҫар мана. Ватрас килне паман пулсассӑн, пурӑнаттӑн, ылтӑнӑм…

Ҫынсем тепӗр хут шавласа кайрӗҫ, тӗлӗннипе пӗрпӗрин ҫине пӑхса илеҫҫӗ. Калима та айккинерех кайса тӑчӗ те кӑштах лӑпланчӗ. Вӑл тӳрех Чӗкеҫ пӗрмаях пырса ҫӳренине, юлашки вӑхӑтра тата Алмаса илсе килес пирки ятлаҫса калаҫнине тепӗр хут аса илчӗ. «Ман тӑван пичче мар вӑл. Апла пулсассӑн турхан йӑхӗнчен эпӗ пӗчченех тӑрса юлтӑм…»

Кукашшӗпе юнашар тӑракан Нарпи те куҫҫульне тытса чараймарӗ, Чӗкеҫ патне пырса тӑчӗ. Лешӗ Нарпие: «Санӑн пиччӳ пулать вӑл, пӗр аттерен ҫуралнӑ эсир»,- терӗ.

Ҫак сӑмахсем вара чӗререн ҫӗҫӗпе яшлаттарнӑ пекех туйӑнчӗҫ. Нарпи аллинчен вӗҫерӗннӗ ухӑ йӗппин мӗншӗн-ха Алмаса тивмеллеччӗ? Мӗншӗн-ха ҫак вӑрҫӑ Нарпишӗн ҫапла ӑнӑҫсӑр вӗҫленчӗ?

Ҫынсем саланма пуҫларӗҫ, хӑшӗсем вӑрӑм туя ҫине тӑхӑнтарнӑ Эсрелпе Озал пуҫне питӗнчен сура-сура иртсе кайрӗҫ. Улӑп мӑчавӑр патне пычӗ те вилнисене тирпейлесе пытарасси пирки асӑрхаттарчӗ. Чӗкеҫ Алмаса хӑй патне илсе кайрӗ. Лав хыҫӗнчен Чӗкеҫпе пӗрле Нарпи утса пычӗ.

— Эсир киле кайӑр-ха. Манӑн турхансемпе калаҫмалли пур, — терӗ Улӑп Элпипе Юмана.

Чылайччен калаҫрӗҫ пуҫлӑхсем. Мӗн ҫинченни паллӑ ӗнтӗ: пурнӑҫа пачах урӑхла йӗркелесе ярасси ҫинчен. «Чӗрӗлӳ», «ҫӗнетӳ» сӑмахсем те тупӑнчӗҫ. Ирӗке тухнӑ халӑхӑн тулӑх пурнӑҫпа пурӑнмалла. Туса илнӗ пурлӑх та кунтах юлмалла.

Улӑпа килӗнче Элпипе Юман кӗтсе илчӗҫ. Ывӑлӗн ҫийӗнчи капӑр шупӑра курсассӑн ашшӗ питӗнче кулӑ ҫиҫсе илчӗ.

— Анне парни ку, — терӗ Юман.

Элпи тӗпелтен илемлӗ куркапа сӑра йӑтса тухрӗ.

— Паттӑртан та паттӑр Улӑп, ӗҫсе парсам ҫак ҫӗнтерӳ куркине. Ҫӗнтерӳшӗн пултӑр.

Улӑп куркана тытрӗ те васкамасӑр тута патне илсе пычӗ. Ҫав самантра алӑк яр! уҫӑлса кайрӗ те Нарпи кӑшкӑрса ячӗ:

— Улӑп! Ан ӗҫ! Наркӑмӑшлӑ сӑра вӑл! Ӗҫсенех вилсе выртатӑн!

— Мӗн кирлӗ мара палкатӑн? Юри тунӑ техӗмлӗ сӑра вӑл. Тухса кай кунтан! Кам чӗннӗ сана!?

— Апла малтан хам ӗҫсе парам-ха, — терӗ Юман куркана ашшӗнчен илсе.

Элпи пӗр самантрах сӑнран улшӑнчӗ, пичӗ ҫине хӗрлӗ пӑнчӑсем сике-сике тухрӗҫ. Юман патне хуллен утса пычӗ те чӗтрекен аллипе сӑра куркине туртса илчӗ.

— Ӗненместӗр пулсан… Ывӑлӑм… Хам ӗҫсе парам эппин…

Тен, ӗҫмелле те мар, наркӑмӑшлӑ куркана вӑркӑнтарса ямалла та… Кун пек те ҫӑлӑнӑҫ пулас ҫук. Улӑп урса кайӗ те… «Ывӑлӑм, сывӑ пул», — ӑшра сывпуллашрӗ те Элпи Юман ҫинчен куҫ илмесӗр куркана тӗппипех ӗҫсе ячӗ. Тӑм курка ҫӗре ӳкрӗ, аври айккинелле сирпӗнсе кайрӗ. Куҫне чарса пӑрахнӑ хӗрарӑм аран-аран утса чаплӑ пукан ҫине пырса ларчӗ, пуҫне пӑркаласа аташуллӑ сӑмахне пуҫларӗ:

— Улӑп, эсӗ мар, эпӗ — патша!… Улӑп, эсӗ те мар, эпӗ те мар, Юман — патша… Ывӑлӑм, Улӑп пур чухне эсӗ патша пулаймӑн…

Элпи ура ҫине тӑма хӑтланчӗ, анчах урайне тӑсӑлса ӳкрӗ. Юманпа Нарпи чупса пычӗҫ те йӑтса тӑратма пикенчӗҫ. Ӗҫ тухмарӗ. Урисем пачах та тытмаҫҫӗ. Вырӑн ҫине майлаштарса вырттарсан кӗҫех питӗ кӗскен кӑна сывлама тытӑнчӗ. Нарпи Элпие шыв ӗҫтересшӗнччӗ, лешӗ ҫӑварне хытӑ ҫыртса лартнӑ иккен.

— Анне! Мӗншӗн ҫапла турӑн? — ыйтрӗ Юман. Ҫӑлма май ҫуккине ӑнланчӗ ӗнтӗ вӑл.

— Сан сӑмахху тӗрӗсех, хӗрӗм. Ӑҫтан пӗлме пултарнӑ вара эсӗ ҫакна? — тӗлӗнчӗ Улӑп.

— Чӗкеҫ аппа каларӗ. Элпин усал шухӑшне пурнӑҫлама парас марччӗ, чуп-ха часрах терӗ. Юрать-ха, вӑхӑтра ҫитрӗм.

— Усал шухӑш хӑйнех пырса ҫапрӗ, — терӗ Элпи мӗншӗн ҫапла хӑтланнине тинех чухласа илнӗ Улӑп. Урӑх нимӗн те шарламарӗ.

Нарпи Чӗкеҫ патне васкарӗ. Ыран вӗсен Алмаса тирпейлесе пытармалла. Ку килте те ҫав ӗҫех пуҫӑнмалла…

Ирӗклӗхшӗн пуҫне хунӑ паттӑрсене пурне те пӗрле вырттарса пытарас терӗҫ. Пысӑк шӑтӑк чаврӗҫ, йӗритавра ҫирӗп пӗренесенчен пура тытрӗҫ. Ҫын пӗтӗмпех вилмест вӑл, ҫӗр ҫинчен кайсан урӑхларах пурнӑҫа куҫать. Унта кирлӗ япаласене те пӗрлех хурса ямалла: чустаран тунӑ лаша кӗлеткисем, сӑнӑсем, хӗҫсем, ухӑсем…

Вил тӑприне вара питӗ ҫӳллӗ купаларӗҫ, таҫтанах курӑнса ларать.

Вӑхӑт иртнӗҫемӗн чӗрери сурансем хуллен тӳрленеҫҫех. Кашни кун мӗн те пулин ҫӗнни илсе килет. Туй та пулать, ачасем те ҫуралаҫҫӗ, пурнӑҫ малаллах талпӑнать.

Акӑ, каллех каҫсерен вӑйӑ юрри илтӗнме пуҫларӗ. Вӑйӑ карти те пысӑкланса пычӗ. Тыткӑнран ҫӑлӑнса килнӗ каччӑсемпе хӗрсем те тухрӗҫ. Юманпа Нарпи те кунтах…

Пӗр кунхине Улӑп ытти ҫӗрти чӑвашсем мӗнлерех пурӑнаҫҫӗ-ши тесе вӑрӑм ҫула тухрӗ. Юмана та пӗрле илчӗ. Вӑл та куртӑр, халӑхпа паллаштӑр. Ялран-яла ҫӳрерӗҫ, турхансемпе, шурсухалсемпе тӗл пулса калаҫрӗҫ. Пур ҫӗрте те ҫӑкӑр-тӑварпа кӗтсе илчӗҫ, сӑрапа хӑналарӗҫ, юрӑ-ташӑпа савӑнтарчӗҫ.