Анатолий Кибеч - Улӑп таврӑнни

— Мӗн пирки вара?

— Хӗрарӑма ӑҫтан пӗлсе пӗтерӗн ӑна? Эсрел ҫапӑҫура вилсен кунти пуҫлӑха хӑш ывӑлӗ ларӗ-ши тет.

— Ав мӗн пирки иккен. Вӑрҫи пуҫланман та, вӗҫӗ вара халех канӑҫ памасть. Чим-ха, хӑйӗн пуҫлӑх пулас килмест-и-ха унӑн? Шан ӑна, чее хӗрарӑма.

— Тӳрех калатӑп: ку вӑл ман ӗҫ мар. Ольган-ханума та ҫаплах каларӑм. Маншӑн пурпӗрех, хӑш ывӑлӗ ларассине хӑйсемех татса парӗҫ.

— Пӗри те пулмасть, — пытараймарӗ хӑй шухӑшне Архан. — Вӗсем иккӗн те Эсрелӗн пӗр кача пӳрнине тӑмаҫҫӗ. Ҫитменнине тата тӗрлӗ хӗрарӑмран. Патша пуканне хӑшӗ йышӑнмалли уҫӑмлах та мар.

— Ҫулпа аслӑраххи пуль ӗнтӗ.

— Леш пӗрмаях хӗрарӑмсемпе алхасса выртаканни-и? Ӑна пӗр шит те шанма ҫук. Тилхепене Озал аллине памалла та…

Халь тин Архан камшӑн ҫине тӑни палӑрчӗ. Озалӑн вӑрттӑн ӗҫлекен тусӗ иккен вӑл, урамра, пасарта, кермен ҫывӑхӗнче ҫынсем мӗн калаҫнине хӑлха тӑратса итлесе ҫӳрекенни, кам кампа тӗл пулнине хуҫине пӗлтерекенни. Халӗ вара вӑл Ахматпа Ольга мӗн калаҫнине ҫӗҫӗпе хӑратсах ыйтса пӗлчӗ.

Хуть те мӗнле япала та пӗр енлӗ ҫеҫ пулмасть. Ҫак тӗлпулу пирки те ҫавнах каламалла. Ахматшӑн та усӑсӑр мар вӑл. Халӗ паллӑ ӗнтӗ: Эсрел пуканне йышӑнас текенни хӑй ҫумӗнчех ҫӳрет иккен. Тен, паллах, Архан калани вӑл ун шухӑшӗ кӑна, ӑҫтан пӗлсе пӗтерӗн вӗсене. Ҫапах та Архантан илтнине Ольгӑна пӗлтермеллех.

Ку хутӗнче вара Ольга хӑйне тата хӑюллӑрах тытрӗ, ирӗке тухас тесен пурин те пӗр шухӑшлӑ Улӑпа пулӑшма тӑрӑшмаллине пӗлтерчӗ. Эсрел пусмӑрне тӳсекен халӑхсен шанӑҫӗ пӗртен-пӗр Улӑпра ун шучӗпе. Анчах ӑна пулӑшма мӗнле май тупмалла-ши?

Улӑп ҫар пухнине пӗлсенех Эсрел чикӗ хӗррине ухӑран ӑста перекен юланутҫӑсене ячӗ. Вӗсен кӗтмен ҫӗртен сике-сике тухса кунталла килекен Улӑп ҫарне тапӑнса пӑхмалла, лешӗ мӗнлерех шайрине тӗрӗслемелле ҫапла майпа. Тен, сиен кӳрсе хавшатма та май килӗ? Ун пек чухне кӑшт ҫыртса пӑхни те теме тӑрать. Юланутҫӑсем ҫапла турӗҫ те. Васкамасӑр куҫса пыракан тӗп вӑйсене асӑрхасан сиксе тухрӗҫ те темиҫе хутчен ухӑ йӗпписем вӑркӑнтарчӗҫ. Лешсем хирӗҫ пеме пуҫличчен тарса ӗлкӗрес тесе каялла ҫаврӑннӑччӗ кӑна, Улӑп юланутҫисем сиксе тухрӗҫ те ҫавӑрса илчӗҫ, пӗр ҫын юлми шӗкӗлчерӗҫ. Ӗҫ ҫапла сиксе тухасса Улӑп малтанах чухланӑ ҫав, ҫара сыхлакан ушкӑнсем тунӑ та вӗсене маларах янӑ. Ҫакӑн хыҫҫӑн Улӑп ҫулӗ ҫинче текех нимӗнле чӑрмав та сиксе тухмарӗ. Ыттисем тапӑнма хӑраса тӑчӗҫ. Вӗсен текех Улӑп вӑйлӑ ҫарпа килнине Эсреле пӗлтермелли кӑна юлчӗ апӑршасен.

Анчах лешӗ те тӗплӗн хатӗрленнӗ. Малти хуралсем пӗлтернӗ тӑрӑх, Улӑп ҫарне таса уйра кӗтсе илме шутлаҫҫӗ иккен вӗсем, ҫарӑҫсене те вырнаҫтарса тухнӑ. Кам ӑҫтан сиксе тухмаллине, кам — маларах, кам хыҫаларах пымаллине пӗлеҫҫӗ.

Улӑпа вара пӗр шухӑш канӑҫ памасть. Мӗншӗн-ха вӗсене тӑшман хӑй ҫӗрӗ ҫинче кӗтсе илет? Тӗп хули те ытлашши инҫех мар-ҫке. Мӗнле те пулин вӑрттӑнлӑх, чеелӗх ҫук-ши кунта? Вара вӑл Эсрел суйласа илнӗ уя хӑй кайса пӑхма шутларӗ. Ҫарӑҫсене апатланса канма хушрӗ, асли шутӗнче, паллах, Юмана хӑварчӗ.

Акӑ Улӑп ҫӳллӗрех вырӑнтан лаши ҫинчен анмасӑр тавралӑха питӗ тимлӗн тишкерет.

— Мӗнле шутлатӑн эсӗ, юланутҫӑсене ӑҫта вырнаҫтарма пултарнӑ вӑл? — ыйтрӗ Улӑп хурал пуҫлӑхӗнчен.

— Калама пултараймастӑп, тен, ҫакӑ вӑл ун тӗп ҫарӗ те мар.

— Э-э-э… Ҫук, Эсрел ухмах мар вӑл. Куратӑн-и, айккинче пысӑках мар вӑрман татӑкӗ пур.

— Куратӑп.

— Юланутҫӑсене шӑпах ҫавӑнта тытать те ӗнтӗ вӑл. Тепӗр енче, ав, ҫӳллех мар сӑрт курӑнать. Ун хыҫӗнче те юланутҫӑсем тӑма пултараҫҫӗ. Вӑрттӑн ҫитсе килмелле унта. Тӗрӗслесчӗ. Вӑрманӗ пирки вара нимӗнле иккӗленӳ те ҫук манӑн. Пӑх-ха эсӗ ӑна, Эсрел шучӗпе пирӗн тӳрех ҫаксемпе тытӑҫса каймалла ӗнтӗ. Ҫав хушӑра икӗ енчен юланутҫӑсем сиксе тухмалла та пире хӗскӗче хупса лартса тураса тӑкмалла. Ҫу-у-у-к, Эсрел, кӗтсе илеймӗн ҫакна.

Ҫарӑҫ вӑл ахаль ҫын пек мар. Кӑмӑлӗ те урӑхла. Алла сӑнӑ тытрӑн, эппин, ҫапӑҫмалла. Ахальтен-и чылай вӑхӑт хушши тӗплӗн хатӗрленнӗ!

Улӑп каялла таврӑнчӗ те Юманпа канашласа пӑхрӗ, чылай пысӑк шурӑ чул ҫинче пӗр самант нимӗн шарламасӑр ларчӗ, унтан тин ҫӗрпӳсемпе пинпӳсене чӗнсе илчӗ. Ҫапӑҫу йӗркине сӳтсе яврӗҫ, ҫарӑҫсене, лашасене, тӗвесене ыран ирччен кантарас терӗҫ, ҫывӑрма выртассине тӗттӗмлениччен кӗтме хушмарӗҫ. Улӑпӑн хӑйӗн те канса илмелле. Тен, ыран Эсрелпе тытӑҫма тивӗ?

Ҫӗрлехи вӑхӑт вӑрттӑнлӑхпа пуян. Тем те сиксе тухма пултарӗ, уйрӑмах икӗ вӑйлӑ ҫар хире-хирӗҫ тӑнӑ чухне пӑтравлӑ. Ҫавӑнпа та Улӑп Юмана каҫхи хурала вӑйлатма хушрӗ. Ывӑлӗ ашшӗ хушнине пурнӑҫларӗ, унтан пулас ҫапӑҫу хирне хӑй ятарласа кайса пӑхрӗ. Нихӑҫан сухаласа тырӑ акман вырӑн. Леш вӑрмантан кӑшт кунтарах пӗчченшерӗн ӳсекен йывӑҫсем пур. «Юланутҫӑсем ҫавӑнтан сиксе тухаҫҫӗ пуль ӗнтӗ», — шутласа илчӗ ашшӗ каланине аса илсе. «Чим-ха, енчен те ҫав сайра йывӑҫсенчен лайӑх карӑнтарса тӗреклӗ пӑявсем ҫыхса хурсассӑн?…»