Анатолий Кибеч - Улӑп таврӑнни

Акӑ вӗсем Эсрелӗн капӑр пӳлӗмне кӗчӗҫ. Патша пуканӗ ҫинче пӗр хӗрарӑм лара парать, Эсрелӗн пӗрремӗш арӑмӗ иккен. Ҫавӑ хуҫа пуласшӑн.

— Ывӑлӑм, васкама кирлӗ мар. Сана ҫак пукан ҫине ларма иртерех-ха. Малтан ҫӑмӑлттай шухӑшсене пӑрахасчӗ. Сана эпӗ пӗр ҫуллӑха Улӑп патне яратӑп. Эсӗ вара, Улӑп-паттӑр, унтан чӑн-чӑн арҫын тума тӑрӑш, ӗҫлеттер, пурнӑҫа вӗрент, ҫынлӑхне вӑрат. Ашшӗ хаярлӑхпа пуҫне хучӗ, кун вара ясарлӑхпа пӗтес хӑрушлӑх пур.

— Ҫук, ҫак ватсупнӑна ан итле. Вӑл тем те калӗ. Кай кунтан, — терӗ те ывӑлӗ амӑшне ҫӳллӗ пукан ҫинчен туртса антарчӗ.

Ҫакӑн пек намӑса курас мар тесе Улӑп тухса утрӗ. Унта ӑна каялла кайма хатӗрленнӗ ҫӗнтерӳҫӗсем кӗтсе тӑраҫҫӗ.

Нарпипе Юман ҫитнӗ ҫӗре аманнисемпе вилнисенчен чылайӑшне пӗр ҫӗре пуҫтарнӑ ӗнтӗ. Анчах вӗсен хушшинче Алмас курӑнмасть.

— Нарпи! Алмаса тупрӑмӑр! — кӑшкӑрчӗ тепӗр арҫынна йӑтса килекенсенчен пӗри. Нарпи чупса пычӗ, чӑнах та Алмас иккен, чӗрех, анчах питӗ йывӑррӑн сывлать.

— Алмас! Алмас! — чӗнчӗ Нарпи. Лешӗ нимӗн те шарламарӗ, тӑнне ҫухатрӗ.

Акӑ ӑна шӑналӑк ҫине вырттарчӗҫ. Нарпи кӑнтарса тӑракан ухӑ йӗппине туртса кӑларчӗ те кӑшкӑрса ячӗ:

— Эй, Турӑ! Мӗн туса хутӑм-ха эпӗ!? Ку ухӑ йӗппи манӑн вӗт! Алмас, каҫар мана. Инҫетрен паллаймарӑм сана. Эх, ҫав Эсреле ӑна!?

Чунӗ тӑвӑлса ҫитнипе куҫҫульне ҫӑтса йӗрекен Нарпи ухӑ йӗппине хуҫрӗ те айккинелле печӗ, унтан хулпуҫҫи урлӑ ҫакнӑ ухха вӑркӑнтарса ячӗ. «Куҫӑм ан куртӑр ҫак япаласене», — терӗ.

— Суранне курӑк шывӗпе сӗресчӗ, — илтӗнчӗ тахӑшин сасси.

— Ҫук ӗнтӗ, ухӑ йӗппи наркӑмӑшлӑ.

Нарпи пурпӗрех парӑнма шутламарӗ, Алмас кӗпине туртса ҫурчӗ те кӑкӑртан тапса тӑракан юна ӗмсе илеиле айккинелле сурчӗ. Ӳчӗ вара ҫамрӑк турханӑн кӑвар пек вӗриленсе кайнӑ, тутана пӗҫертет.

Ҫакӑнта пулса иртнине Юман нимӗн шарламасӑр пӑхса тӑчӗ. Нарпи ҫав тери ҫине тӑни ун кӑмӑлне самай хускатрӗ. Алмас вырӑнӗнче хӑйӗн пулас килнӗ самант та сисӗнчӗ, паллах, суранланнӑ сӑлтавпа мар ӗнтӗ. Сывлӑх йӗркеллӗ чухне ҫакӑн пек таса туйӑм курасчӗ унӑн. Савӑннипе пӗлӗте ҫити вӗҫсе кайӗччӗ. Анчах мӗн тӑвӑн-ха, Нарпи Алмаса савать.

Нарпи ҫӗрӗпех Алмас ҫумӗнчен хӑпмарӗ, куҫне пӗртте хупмарӗ. Аякра-аякра кашкӑрсем чылайччен хурлӑхлӑн уларӗҫ. Хӗвел тухнӑ тӗлелле турхан куҫне уҫрӗ те Нарпи ҫине питӗ тимлӗн пӑхса илчӗ. Лешӗ хӗпӗртенипе пӗрремӗш хут чуптуса илчӗ те: «Маттур, Алмас, маттур», — терӗ сылтӑм аллипе пуҫӗнчен шӑлса. Анчах ҫак самант нумая пымарӗ, Алмас пӗтӗм вӑйне пухса хыттӑн туртӑнса илчӗ те куҫне хупрӗ, тепӗр самантран сывлами пулчӗ. Сывпуллашрӗ, мӗскӗн. Ҫут тӗнчемӗр ҫине юлашки хут пӑхса илчӗ. Нарпи куҫӗ шыва ӳкнӗ шӑрҫа пек куҫҫуль ӑшне путрӗ, йӑлкӑшса тӑракан ирхи хӗвел те ӑна хӑмӑр тӗслӗн курӑнчӗ. Чӗре те, темӗскер тухса ӳкнӗ пек, пушанса юлчӗ, шанчӑк сӳнчӗ.

А кӑ, аслӑ ҫулпа ял еннелле икӗ юланутҫӑ вӗҫтерсе пыраҫҫӗ. «Улӑп таврӑнать! Юман-паттӑр килет! Ҫӗнтерӳпе килеҫҫӗ!» — тесе кӑшкӑрни аякранах илтӗнет. Тахҫантанпах кӗтнӗ ырӑ хыпар халӑха хӑвӑрт пухрӗ. Элпи те кунтах, питӗ капӑр тумпа. Унтан инҫех мар туя ҫине тайӑннӑ ватӑ мӑчавӑрпа Минеслу тӑраҫҫӗ.

Кӗҫех лаша ҫинче мӑнаҫлӑн ларакан паттӑрсем курӑнса кайрӗҫ. Улӑппа Юман кӑшт маларах пыраҫҫӗ. Таврана сӑрнай сасси хупласа илчӗ. Улӑп ҫывхарнӑҫемӗн пӗтӗм халӑх чӗркуҫленсе ларчӗ. Элпи кӑна тӑрать. Лешсем пӗр самантлӑха чарӑнчӗҫ те лашисем ҫинчен анчӗҫ, кунталла ҫуран утса ҫывхарчӗҫ. Улӑп хыҫалтан пыракан ҫарӑҫран Эсрел пуҫне илчӗ те Элпи умне пӑрахрӗ, Юман — Озал пуҫне.

— Атте Эсреле тӗп турӗ, эпӗ Озала ҫӗнтертӗм, — пӗлтерчӗ Юман мӑнаҫланса, вара амӑшне пырса ыталарӗ.

— Текех чӑваш ҫӗрӗ ҫине ҫичӗ ют ури пусмӗ! — терӗ хыттӑн Улӑп-паттӑр.

Часах ҫарӑҫсемпе тӑванӗсем пӗр-пӗрин патне чупса пырса ыталанса илчӗҫ. Шӑп ҫав самантра аманнисемпе вилнисене турттарса килнӗ лавсем те ҫитсе чарӑнчӗҫ. Ҫынсем макӑра-макӑра тӑванӗсене шырама тытӑнчӗҫ. Акӑ икӗ ҫарӑҫ Алмас турхан ӳтне урапа ҫинчен антарчӗҫ те халӑх умне пырса хучӗҫ. Калима ӑна палласа илчӗ те чӗркуҫленсе ларсах макӑрма тытӑнчӗ, уксах Микка та куҫне шӑла-шӑла илчӗ. Ҫав самантра хыҫаларах тӑнӑ Чӗкеҫ ҫынсене тӗке-тӗке мала тухрӗ те икӗ аллипе пуҫне тытса ниҫта кайса кӗрейми ҫаврӑнса илчӗ, унтан Алмас кӑкри ҫине ӳкрӗ. Мӗн пулса иртнине тавҫӑрса илеймен халӑх шӑпланчӗ.