Анатолий Кибеч - Улӑп таврӑнни

— Кам пулатӑн эсӗ? — ыйтрӗ Юман.

— Ахмат эпӗ, Минеслу йӑхӗнчен.

— Апла кайрӑмӑр! — терӗ Ахмата Улӑп хӑйӗн ирӗклӗ лаши ҫине утланма сӗнсе.

Юман кунта мӗн тумаллине ӑнланчӗ, пӗрмаях тапӑнса тӑмалла. Лешсем вара юланутҫӑсемпе каялла чакнӑ пек турӗҫ те Ахмат хыҫҫӑн кайса кӑнтӑр енчи хапха патнелле вӗҫтерчӗҫ.

Эсрел ҫурҫӗр енчи хапха патӗнче кӑтартусем парса тӑнӑ вӑхӑтра Ольгӑпа ун майлисем, вӗсен шутӗнче Остаппа Махмуд та, хапха патне пычӗҫ те чарӑнчӗҫ. Ольга хапхана сыхлакан ушкӑн пуҫлӑхне айккинерех чӗнсе илчӗ те хӑй шухӑшне пӗлтерчӗ.

— Пӗтетпӗр вӗт. Улӑп патне хам каятӑп. Кӑларса яр мана.

— Ҫук, ҫук, — хӑраса ӳкрӗ лешӗ, — Эсрел никама та уҫма хушман. Мӗншӗн хӑй патӗнчен тухмастӑн тата?

— Пӑх-ха, мӗн мӑкӑрланать унта?

Чӑнах та, хулара пушар пуҫланнӑ иккен. Пӗр тавҫӑруллӑ чӑвашӗ ухӑ йӗппи вӗҫне ҫӗтӗк чӗркет те ирӗлтернӗ тӗве ҫӑвне пуҫса илет, унтан ҫунса тӑракан кӑвайтран чӗртсе ярса ухха хӳме урлӑ тӗллет. Кӗҫех ҫавӑнталла вуншар сӑнӑпа ухӑ йӗппи вӗҫме пуҫлать. Унта та кунта пушар сиксе тухать. Ҫакна Эсрел пачах та кӗтмен.

Хула ҫунма пуҫланине курсан хапха хуралӗ хӑраса ӳкет. Ольга вара ҫине тӑрсах тархаслать, ӗҫ ӑнӑҫлӑ вӗҫленсен кусене кермен сыхланӑ ҫӗре илме сӑмах парать, аллине ылтӑн укҫа тыттарать. Лешӗ парӑнать. «Кӑшт кӑна уҫатӑп, эсӗ вара хӑвӑрт тухса кай», — тет.

Ҫав хушӑра хапха тӑрринче тӑракан Махмуд сӑнӑ вӗҫне тутӑр ҫыхса суллать. Хапха кӑшт уҫӑлсанах айккинерех тӑракан Остаппа юлташӗсем чупса пыраҫҫӗ те хурала ҫапса пӑрахса хапхана яриех уҫса яраҫҫӗ. Малта Ахмат вӗҫтерсе пырать, ун хыҫҫӑн хӗҫӗ тытнӑ юланутҫӑсем. Улӑп та вӗсемпех. Ольга вара аран пӑрӑнса ӗлкӗрчӗ. Ахмат лашине кӑштах чарчӗ те сиксе анчӗ, Ольга патне чупса пычӗ. Ҫав хушӑра вӗсем ҫинелле хӳме тӑрринчен сӑнӑсемпе ухӑ йӗпписем вӑркӑнчӗҫ. Иккӗшӗ те ҫӗр ҫине тӗшӗрӗлсе анчӗҫ…

Шал енче хӳме тӑррине хӑпармалли сӗвек вырӑнсем пур иккен. Юланутҫӑсем ҫакна хӑвӑрт тавҫӑрса илчӗҫ те лашисене ҫавӑнталла хӑваларӗҫ. Лешсем вара хӑраса ӳкнипе унталла та кунталла сикме тытӑнчӗҫ.

Улӑппа Эсрел шӑпах кермен умӗнчи тӑваткӑлта тӗл пулчӗҫ, хӗҫҫисене хытӑ чӑмӑртаса тытрӗҫ те ҫапӑҫма пуҫларӗҫ. Усалпа Ырӑ хушшинчи кӗрешӳ. Ҫӗр чӗтресе тӑрать, ӑнсӑртран хӗҫ тивнӗ йывӑҫсем тӳне-тӳне каяҫҫӗ. Улӑп кун пек хаяррӑн ҫапӑҫнине ку таранччен никам та курманччӗ. Лешӗ те парӑнасшӑн мар, пӗтӗм вӑйне хурать. Ҫапах та Улӑп хӗҫҫи хӑй ӗҫне турӗ, Эсрел пуҫӗ татӑлчӗ…

Хула хапхисем пурте уҫӑ иккен. Нарпи те кунтах. Остаппа аманнӑ Махмуд ыттисем пулӑшнипе Ольгӑпа Ахмата йӑтса килчӗҫ те Эсрелпе юнашар вырттарчӗҫ. Виҫӗ вилӗ — икӗ шӑпа. Пӗри тӗнче пуҫлӑхӗ пуласшӑн сӗкӗнчӗ, иккӗшӗ ирӗклӗхшӗн пуҫне хучӗҫ.

Улӑп патне Эсрелӗн аслӑ ывӑлне илсе пычӗҫ. Кӗҫӗнреххи ҫапӑҫура пуҫне хунӑ иккен. Ку вара вӑрҫӑ пуҫлансан та ҫуртӗнчен тухман, чиперккесен ытамӗнчех юлнӑ.

— Ҫӗнтерӳҫӗ умӗнче пуҫӑма таятӑп. Эсӗ хушнине, Улӑп-паттӑр, пурне те тума хатӗр. Пуҫӑма кӑна ан кас.

— Мӗншӗн ҫапла калатӑн вара? Улӑп ҫын юнӗшӗн кӑна ҫунать тетӗн-им? Ҫук, айӑпсӑр ҫынна тӗкӗнме аллӑм ҫӗкленмест. Текех кунти хуҫа эсӗ пулатӑн. Улӑпа хирӗҫ вӑрҫӑпа тухмастӑп тесе сӑмах пар. Пӗтӗм халӑх илтмелле кала.

Лешӗ хӗпӗртесех сӑмах пачӗ, хӑйне чӗрӗ хӑварнӑшӑн тав турӗ.

— Мана пурӗ те икӗ япала кӑна кирлӗ. Пӗри — туртса илнӗ ҫӗрсене каялла тавӑрасси, тепри — кунти чурасене киле ярасси.

Ҫав хушӑра Нарпи Юмана хӑлхаран темӗскер каларӗ.

— Эпӗ хирӗҫ мар, — терӗ Эсрел ывӑлӗ.

— Кунта Алмас ятлӑ ҫамрӑк турхана вӑйпа тытса усранӑ теҫҫӗ, ҫавна курасчӗ, — ыйтрӗ Юман.

— Алмас тенине илтнӗччӗ, анчах вӑл ӑҫтине калаймастӑп.

— Эсрел ӑна кунти чӑвашсенчен йӗркеленӗ ҫарӑҫсене ертсе пыма уйӑрса лартнӑччӗ. Вӑрҫӑ хирӗнче ӗнтӗ вӑл, — пикенчӗ ӑнлантарма пирпе ҫыхса янӑ аллине ҫӳлелле кӑнтарса тӑракан Махмуд.

«Апла вӑл ҫапӑҫӑва чи малтан кӗнисен шутӗнче пулнӑ иккен», — тавҫӑрса илчӗ Нарпи.

— Улӑп-аттемӗр, ирӗк парсам мана Алмаса шырама кайма.

— Тупсан калӑр, ман унпа калаҫмалли пур, — терӗ Улӑп.

Юман та пӗрле пыма шутларӗ, темиҫе юланутҫӑна суйласа илчӗ те Нарпие хӑй умне лартса лашине хӑваларӗ…

— Улӑп-паттӑр, тавах сана пире ирӗке кӑларнӑшӑн, — терӗ Остап. — Анчах ҫакна пурте кӗтсе илеймерӗҫ. Акӑ, вӗсем хапха уҫса кӗртекенсем, иккӗшӗ те юнашар выртаҫҫӗ.

Улӑп вара Ахмата пӗрле илсе кайма хушрӗ. Ольгӑна кунтах пытарас терӗҫ.

— Улӑп-паттӑр, ман калаҫмалли пур. Кермене кӗрсе чыс тумӑн-ши? — сӗнчӗ Эсрел ывӑлӗ.

— Юрать, эсӗ патша пуканӗ ҫинче мӗнле ларнине курам, эппин. Анчах эпӗ нумайлӑха мар, каҫчен ҫар вырнаҫнӑ ҫӗре ҫитмелле.