Анатолий Кибеч - Улӑп таврӑнни

— Мӗн тата?

— Юнашарах йытӑ вилли выртать. Ҫакӑ вара тарӑн шухӑша ярать. Ӑш-чик питӗ пӑтраннипе Ишетер хӑсса пӗтнӗ курӑнать. Йытти вара ҫав хӑсӑка ҫинипе кӑнса выртнӑ-ши?

— Мӗскер калаҫан эсӗ? — чӗтренсе илчӗ Элпи ҫак сӑмахсене илтсен. Чӗкеҫ шухӑшӗ ӑҫталла пӑрӑннине чухларӗ вӑл. Лешӗ вара шӑтарас пек пӑхса тӑрать, Элпи хӑйне мӗнле тыткаланине сӑнать.

«Чухлать, шуйттан хӗрарӑмӗ. Мӗнле пӑхать вӑл. Сӑмахсӑрах айӑплать».

— Каланӑ сана мӑчавӑр патне кай тесе. Тата… Ак сана укҫа. Лайӑхрах тумлан. Патша килӗнче вӗт-ха эсӗ.

Чӗкеҫ укҫашӑн тав турӗ те хӑвӑрт тухса утрӗ. Ку вара шухӑша кайса алӑкӑн-тӗпелӗн уткаласа ҫӳрерӗ. Унӑн аллинче питӗ хаяр япала иккен. Тӗрӗслесе пӑхни пулчӗ ӗнтӗ ҫакӑ. Кун пек хӑват такама та ҫапса ӳкерӗ.

Кӗҫех уксах Микка персе ҫитрӗ, кӗнӗ-кӗменех сӑмахне пуҫларӗ:

— Ӗҫсем япӑх, Элпи патшамӑр.

— Мӗскер тата? Вӑрҫӑран япӑх хыпарсем килмерӗҫ-и?

— Ҫук, ҫук. Сана сыхлакан Ишетере такам вӗлернӗ те шыва пӑрахнӑ теҫҫӗ. Хӑй тӗллӗн шыва сикес ҫук вӑл. Усал вӑйсем алхасма пуҫларӗҫ курӑнать. Санӑн та сыхлануллӑрах пулмалла. Ахальтен хурала вӗлермен ӗнтӗ. Калама лайӑх мар та, сан патна кӗрес текенсене чарнӑран мар-ши?

— Ун пекех ан хӑрат-ха эсӗ. Ахаль те ӑш вӑркать. Юман та, Улӑп та инҫе.

— Ӑшне ӑна пусарӑпӑр-ха, усал вӑйсем алхасма пуҫлани хӑратать. Хурал ӗҫне хам ҫине илмелле мар-ши?

— Юрать. Кермен пирки ан ман тата.

— Ҫук ӗнтӗ, ӗҫре харсӑррисене паянах пухатӑп.

Ҫапла калаҫкаласа килкартине тухрӗҫ, Микка урапи ҫине ларчӗ те вӗҫтерчӗ, Элпи ҫӗвӗҫсем патне кӗчӗ…

Кӑштах пушӑ вӑхӑтпа усӑ курса Алмас шӑхличне илчӗ те пахчана тухрӗ. Ҫак асамлӑ япалана курсан леш усал йытӑ та лӑпланать. Халӗ те ав Алмас шӑхличе тути патне тытасса кӗтет, хӳрине вылятса илчӗ. Каллех хурлӑхлӑ кӗвӗ шӑранчӗ.

Сасартӑк ҫӳллӗ хӳмене урам енчен шаккарӗҫ. Кӗвӗ ытамне кӗрсе ӳкнӗ ҫыншӑн ҫакӑ вӑл шарт! сиктерекен япалах. Чун ҫемӗҫсе ҫитнӗ самант вӗт-ха вӑл. Ун пек чухне кашӑк-чашӑк сасси те, ҫын калаҫни те чӗрене касать. Темшӗн ҫакна ӑнланмаҫҫӗ-ҫке, пакӑлтатаҫҫӗ те пакӑлтатаҫҫӗ. Кусем вара хӳмене кӗрӗслеттереҫҫӗ.

— Алмас! Улӑп вӑраннӑ! Улӑп вӑраннӑ…

Кун пек хыпаршӑн кам пӑшӑрхантӑр? Савӑнӑҫлӑ кӗвӗ каламалли кӑна юлать. Улӑп вӑраннӑ… Миҫе ҫул кӗтнӗ ҫакна чӑвашсем!

Алмаса тепӗр куннех Эсрел патне чӗнсе кайрӗҫ. Патша керменӗ патӗнче Озал кӗтсе тӑрать. Ҫурчӗ вара, чӑнах та, юмахри пекех: йӗри-тавра чечек, шалта кавир, паха савӑт-сапа… Питӗ тимлӗ сыхлаҫҫӗ курӑнать, ӑҫта пынӑ унта сӑнӑ тытнӑ тӗреклӗ арҫынсем тӑраҫҫӗ. Акӑ, Озал пӗр пысӑк алӑка уҫрӗ те Алмаса кӗме сӗнчӗ. Кӗчӗҫ. Ятарласа ҫӳлӗлетнӗ вырӑнта, питӗ паха пукан ҫинче, Эсрел ларать. Тумӗ хӗвел пек йӑлкӑшать, ылтӑн нумайран ӗнтӗ. Кусем кӗрсенех Эсрел ура ҫине тӑчӗ.

— Чӗркуҫлен часрах, — шӑппӑн хушрӗ Озал. Хӑй вара пуҫне усрӗ.

Тӗреклӗ Эсрел пӗр-ик утӑм тусанах Алмасӑн ура вӑйӗ чакнӑ пек туйӑнчӗ, хӑй сисмесӗрех чӗркуҫленсе ларчӗ.

— Тӑр, тӑр, — терӗ хулӑн сасӑпа Эсрел. — Ав мӗнлескер иккен вӑл Ватрас ывӑлӗ. Мӗн ятлӑ терӗҫ-ха?

— Алмас, — каларӗ хӑй ятне ҫамрӑк турхан ура ҫине тӑрса.

— Эсӗ кайса пӑх-ха, мӗнлерех хатӗрленеҫҫӗ унта?- хушрӗ Эсрел Озала. — Кайран лере васка. Эпир те кӗҫех ҫитӗпӗр.

Лешӗ пуҫне тайса илчӗ те кутӑн чакса пырса тухрӗ. Алмас ҫакна пӗтӗмпех асӑрхарӗ. Апла Эсрел ҫывӑхӗнче ҫурӑмпа тӑма юрамасть. Ку ҫеҫ те мар-ха, ҫак хӑватлӑ ҫын хӑйпе калаҫакана витӗр пӑхса пӑталасах лартать иккен, куҫне илмесӗр калаҫать.

— Алмас, сан пирки элчӗсем килсе кайрӗҫ, сана турхана лартма ыйтаҫҫӗ.

— Атте хушнипе-и вара? Е хӑй те пӗрлеччӗ-и? Мӗншӗн ман пата пырса каймарӗ вара вӑл?

— Алмас, ывӑлӑм, аҫу сан текех ҫук ӗнтӗ, вилнӗ вӑл, пытарнӑ ӑна.

— Ӗненместӗп, ӗненместӗп ҫакна, — терӗ Алмас макӑрас пек сасӑпа.

— Тӗрӗссине калатӑп. Манӑн унта шанчӑклӑ ҫынсем пур, хыпарсене пӗлтерсех тӑраҫҫӗ.

Кун пек хыпар хыҫҫӑн ӑҫтан чӑтса тӑрӑн-ха, куҫҫулӗ хӑй ҫулне тупатех. Ҫапах та Алмас хӑйне ҫирӗпрех тытма тӑрӑшрӗ. Эсрел умӗнче макӑрса тӑни тӑшманшӑн савӑнӑҫ кӑна. Макӑрса тӑшмана савӑнтарас мар-ха.

— Ытлашши ан хуҫӑл, текех аҫу вырӑнне хам пулӑп, — терӗ Эсрел Алмаса тӗреклӗ аллипе ҫурӑмӗнчен лӑпкаса. — Сана пӑрахмӑп.

— Ыр сӑмахшӑн тавах та… Ман вара халь мӗн тумалла, киле каймалла-и? Турхан туйи кам аллинче вара?

— Сана эпӗ аҫу вырӑнне лартасшӑнччӗ, анчах ҫулу ҫинче тепӗр тӑшман тупӑнчӗ. Турхан туйи халӗ Улӑп аллинче, пӗтӗм халӑх умӗнче мӑчавӑр тыттарчӗ тет. Ку ҫеҫ те мар-ха, ҫав чӑрсӑр Улӑп турхансене пӗтерсе пӗртен пӗр пуҫлӑха — чӑваш патшине тухасшӑн тет. Манӑн шухӑшӑм вара пачах урӑхла: чӑваш патши санӑн пулмалла. Ватрас ывӑлӗ вӗт-ха эсӗ, турхан йӑхӗнчен. Сан ҫулна уҫас тесессӗн пирӗн иксӗмӗрӗн туслӑ пурӑнмалла, Улӑппа та пӗрле кӗрешмелле. Патша пуканне ӑна вӑйпа ҫӗнсе илмелле.