Анатолий Кибеч - Улӑп таврӑнни

Ҫак сӑмахсене илтсен пуҫӑм ҫаврӑнсах кайрӗ. Ниепле те тавҫӑрса илейместӗп. Мӗн тумалла, мӗн каламалла? Хам ача вӗт-ха. Анчах апӑс карчӑк каланинче те темӗскер пур пек. Турхан ывӑлӗ каярах турхан пулатех ӗнтӗ…

«Чӗкеҫ, ман васкамалла. Аминен тепӗр ача та пур, теприне ҫуратиччен кӑшт канса илтӗр-ха. Эпӗ вара имлӗ курӑк кайса илем тесе тухса килтӗм. Эсӗ халь ҫамрӑк, татах ача ҫуратма ӗлкӗрӗн-ха, качча тухсах. Ку вара пуян ҫын килӗнче ӳстӗр. Тен, турхана та ларӗ. Эй, мӗн санпа ытлашши калаҫмалла ҫак. Айван-ха эсӗ. Кайран мана тав тӑвӑн ак», — терӗ те ачана йӑтса тухса кайрӗ…

— Ав мӗнле иккен. Алмас… Шӑллӑм… Ҫуралнипе пичче шутланать ӗнтӗ. Юнпа вара… Апла анне калаҫнинче тӗрӗслӗх пурах иккен.

— Пур, Калима, пур. Калас терӗм ӗнтӗ. Чӑн сӑмахӑн суйи ҫук теҫҫӗ вӗт.

— Халь тин тавҫӑрса илтӗм эсӗ пирӗн пата мӗн сӑлтавпа пӗрмаях пырса ҫӳренине.

— Ҫапла, хӗрӗм, ҫапла. Ывӑлӑма курас килетчӗ-ҫке.

— Чӗкеҫ аппа, каҫар мана. Тен, тепӗр чухне йывӑр сӑмах та каларӑм пуль.

— Сӑмах мӗн вӑл, Алмас ҫукки чуна ҫурать. Кашни кунах ҫавӑншӑн кӗл тӑватӑп. Эсир те ҫав… Пӗри те ҫине тӑмарӑр. Юрать-ха, Улӑп ҫаврӑнса килчӗ. Ывӑлӑма куратӑпах пуль тетӗп-ха. Ну, юрӗ. Калаҫу ытлашши вӑраха кайрӗ. Тепӗр хут калатӑп, ҫакна урӑх никамӑн та пӗлмелле мар. Ман халь васкамалла, — терӗ те Чӗкеҫ тухса вӗҫтерчӗ.

Калима вара ҫывӑракан амӑшӗ патнерех ҫывхарса чылайччен шухӑша кайса ларчӗ, ачалӑхне аса илчӗ, Алмаспа выляса ӳсни те куҫ умӗнчех. «Эх, мӑнтарӑн, нимӗн те пӗлмест вӗт-ха вӑл», — хӗрхенсе илчӗ вӑл Алмаса. Паллах, унчченхи пек туйӑмпа мар ӗнтӗ. «Тавах сана, Чӗкеҫ, каласа панӑшӑн. Апла, эппин, турхан килӗнчи пӗртен-пӗр тӗпкӗч эпӗ пулатӑп», — пӗтӗмлетрӗ Калима. Уксах Миккана качча тухнишӗн те пӑшӑрханса илчӗ. Шаннӑ йӑвара кайӑк пулмарӗ. Ылтӑн-кӗмӗлсӗр тӑрса юлнӑ хыҫҫӑн вара ыттисенчен нимӗнпех те уйрӑлса тӑмасть. Сӑнран та ватӑраххӑн курӑнма пуҫларӗ.

Ҫак нумай ҫул хушши пытарса усранӑ вӑрттӑнлӑха Чӗкеҫ те ахаль уҫса парас ҫук. Саманчӗ ҫавӑн пекскер ҫаврӑнса тухрӗ. Енчен те Амине виличчен каламасан кайран ӗнентерме те пулмӗ. Леш апӑс карчӑк та тахҫанах леш тӗнчере ӗнтӗ. Амине те хӑвӑрт кӑнса выртсассӑн вара… Темӗн чухлӗ кӑшкӑрса ҫӳресен те Алмас ҫумне ҫыпҫӑнаймӑн. Кун пек ҫапах шанчӑк пур, тӑван амӑшне пӑрахмӗ. Енчен те турхана ларсассӑн ӗмӗтленни те пурнӑҫа кӗрӗ…

Микка килне ҫитсен малтан лашине кӳлчӗ. Унтан тумтирне улӑштарса тӑхӑнчӗ те Улӑп арӑмӗ патне вӗҫтерчӗ. Вӑл ҫитнӗ тӗле Элпи шӑпах килкартинче кӗпе ҫӗлекенсемпе калаҫса тӑрать, темле кӑтартусем парать. Капӑр тумланнӑ арҫын чаплӑ урапапа ҫитнине курсан хӗрарӑмсем патӗнчен пӑрӑнчӗ те хирӗҫ утса пычӗ. Микка урапа ҫинчен анчӗ те тилхепине чӗлхесӗр хурала тыттарчӗ. Лешӗ лашана айккинерех уттарса кайса кӑкарчӗ.

— Ырӑ кун пултӑр сана, Элпи патшамӑр, — терӗ Микка пуҫне тайса.

Элпи арҫыннинчен ытларах хайскерӗн тумӗ ҫине пӑхса илчӗ. Пачах та кунти ҫынсем пек мар, ытларах Эсрел ҫӗршывӗнчи пуянсем пек тӑхӑннӑ. «Мӗншӗн ҫакӑн пек тумпа килчӗ-ши вара ку?» — шутласа илчӗ Элпи.

— Хӑвшӑн та ырӑ кун пултӑр, — терӗ те хӗрарӑм аллипе пӳртелле кӑтартрӗ. — Микка терӗҫ сан пирки.

— Ҫапла, ырӑ патшамӑр.

Ҫын кӑмӑлӗ вӑл нумай вӑхӑт хушши туса пыракан ӗҫрен те чылай килет. Миккапа та ҫаплах ӗнтӗ. Тарҫӑсемпе, ахаль ҫынсемпе калаҫнӑ чухне хаярлӑха мала ярать. Турхансемпе Эсрел ҫыннисем хушшинче вара пачах урӑхла. Халӗ те ҫавах, Элпие пысӑка хурса хисеплекен ҫын пек тыткалама тӑрӑшрӗ. Кун пек калаҫу кама ан килӗштӗр? Ку пачах та мӑчавӑр пек мар. Ҫавӑнпа та Элпи шухӑшне хирӗҫлесе пӗр сӑмах та шарламарӗ, килӗшнине палӑртса пуҫне сӗлтсе тӑчӗ.

— Халӑхне ӗҫлеттерме пулӗ-ха ӑна, — хушрӗ сӑмах Микка. — Анчах ҫак ӗҫе ертсе пыма ҫуртне мӗнлерех тумаллине лайӑх курса тӑракан ӑста кирлӗ. Ман шутпа, ку вӑл чӑваш тӑрӑхӗнчи чи чаплӑ кермен пулмалла. Паллах, ӑна лартма паха япаласем кирлӗ: илемлӗ чул, хыр-чӑрӑш пӗрене, тӗреклӗ юман. Ҫаксене тупасси тӑкакпа ҫыхӑннӑ. Укҫа кирлӗ.

— Укҫи пирки чӑрмав ҫук, пӑхӑр та пур, ылтӑн та. Ӗҫӗ ӑнтӑрччӗ. Енчен те ҫакна хӑв ҫине илсессӗн мӗнле тав тумаллине пӗлӗп. Эсӗ ҫак таврари чи ирӗклӗ ҫын пулса тӑрӑн.

— Тавах сана, Элпи патшамӑр. Мана кунтан ытла нимӗн те кирлӗ мар. Ыранах ӗҫе пуҫӑнӑп, ялсене ҫитсе пӑхӑп, чулпа, йывӑҫпа ӗҫлекен ӑстасене тупма тӑрӑшӑп.

— Ҫурчӗ пирки вара… Эсрел керменӗнчен кая юлмалла мар. Эсӗ ӑна курнӑ-и?

— Ватраспа кайсассӑн курнӑччӗ, анчах шалта пулман. Асра юлман вӑл ҫурт.

— Апла Улӑп керменӗ мӗнлерех ҫӗкленмеллине хӑйӑр ҫине хам ӳкерсе парӑп. Тарҫӑсене кала, пӗр-ик лав турттарса килсе тикӗслесе хуччӑр.