Анатолий Кибеч - Улӑп таврӑнни

Утса ҫӳресех калаҫрӗҫ. Пахчари йытӑ каллех хаяррӑн вӗрсе илчӗ.

— Асту, Алмас, йытӑсем патне ан ҫывхарнӑ пул. Питӗ хӑрушӑскерсем вӗсем, ҫын какайӗпе тӑрантарса ӳстернӗскерсем теҫҫӗ. Хуҫине кӑна итлеҫҫӗ. Акӑ, нумаях пулмасть вӗсем сан пӳлӗмре пурӑннӑ ҫамрӑка тытса ҫурнӑ тет. Лешӗ кунтан тухса тарма шут тытнӑ, хӳме урлӑ сикнӗ те чупнӑ, паллах, хурал асӑрхаман вӑхӑтра ӗнтӗ. Анчах хуралӑн вӑхӑтран-вӑхӑта пӳлӗмсене кӗрсе пӑхас йӑла пур иккен. Лешӗ ниҫта та ҫуккине курсан йыттисене малтан пӳлӗме кӗртсе шӑршлаттарать те хӳмен тепӗр енне илсе тухать. Тӑватӑ ураллӑ тарҫисем вара йӗр ҫине ӳкеҫҫӗ, хула хӗрринче каччӑна пусса антараҫҫӗ. Хуралӗ чупса ҫитнӗ ҫӗре вилмеллех туртса ҫураҫҫӗ.

«Тарасран шикленсе ҫапла хӑратса калаҫать пуль ӗнтӗ», — шутласа илчӗ Алмас.

— Ман кӳршӗсене кашни кунах ӑҫта илсе каяҫҫӗ вара? — ыйтрӗ вӑл Ахматран.

— Тепӗр темиҫе кунтан хӑвах курӑн-ха. Ытлашши ан васка.

— Ӑҫтан килнӗскерсем-ши вара вӗсем?

— Пӗлместӗп. Мана хама та ӗнер кӑна килсе ячӗҫ.

— Хӑв тата ӑҫтисем пулатӑн вара?

— Минеслу йӑхӗнчен эпӗ. Пиллӗкӗмӗш ҫул кунта ӗнтӗ.

Тепри юртӑран тухрӗ те кусене чӗнсе илчӗ. Лешсем киличчен кӑнтӑрлахи апат хатӗрлемелле. Юрта патнелле утнӑҫем Алмас хӑйпе юнашар пурӑнакан хӗр пирки ыйтрӗ. Ольга ятлӑ иккен. Ӑҫтан илсе килнине Ахмат каламарӗ, пӗлместӗп терӗ.

Акӑ лешсем те ҫаврӑнса ҫитрӗҫ, лашапах илсе килсе яраҫҫӗ иккен. Ӑсатса яракансем те темиҫен. Ку хутӗнче вара Алмас кашнинех тимлӗн асӑрхама тӑрӑшрӗ, сӑнра мӗнле уйрӑмлӑхсем пуррине сӑнарӗ. Ольга вара кӑнкӑвак куҫлӑскер, ҫивӗтленӗ сарӑ ҫӳҫӗ пилӗк таранах. Сылтӑм пит ҫӑмартинче пӗчӗкҫӗ тур палли ларать. Самай илемлӗскер. Ҫапах та… Шухӑшран хӑвӑрт вӗҫекен япала урӑх ҫуках пуль. Куҫ умне Илемпи сӑнарӗ тухса тӑчӗ, ӑна пӗве айне пӑрахнӑ самант… Кам шутласа тупнӑ-ши ҫавӑн пек усал йӑлана? Ҫитменнине тата ҫакна турӑ ячӗпе тӑваҫҫӗ вӗт-ха, ҫынсем пӗр-пӗрне шеллемеҫҫӗ. Ырӑпа усал юнашарах ҫӳреҫҫӗ иккен.

Тӗлӗнмелле япала, куҫ умӗнче пӗри тӑрать, пуҫра танлаштару хӗвӗшет, Нарпи те аса килет. Ҫук, Ольга вӑл Алмас хӑнӑхнӑ илем виҫи картне лараймасть. Ун ҫумӗнче пурте килӗшӳллӗ, ҫапах та темӗскер ҫитмест пек.

«Чим-ха, — чарчӗ хӑйне Алмас, — мӗн тӑватӑп-ха эпӗ, мӗнле шухӑш хуҫаланма тытӑнчӗ-ха ман ӑшӑмра? Ман халӗ пӗртен-пӗр тӗллев пулмалла — кунти йывӑрлӑхсене чӑтса тухасси. Атте килсе илсе каятех ӗнтӗ».

Алмас юртӑран кӑшт маларах тухрӗ те хуллен утса пычӗ, Ольга пӳлӗмӗ патне ҫитсессӗн чарӑнчӗ. Лешӗ пӗр вунӑ утӑм кӑна каярах пынӑ иккен. Пӗр-пӗрин ҫине пӑхса илсессӗн Алмас ҫӑкӑршӑн тав турӗ. Урӑх нимех те калаймарӗ, чӗлхе пӗлменни касать. Ольга вара хурал пӳрчӗ еннелле пӑхса илчӗ те васкасах хӑй пӳлӗмне кӗрсе кайрӗ. Алмас та хӑй йӑвине кӗчӗ те тӳрех шӑхличне ярса тытрӗ, хурлӑхлӑ кӗвӗ пуҫларӗ…

Кӗвӗ хыҫҫӑн кӗвӗ шӑранчӗ. Калама ҫук асамлӑ самант, кӗвӗ ҫын туйӑмне таҫта ҫити ҫӗклесе ярать, вӗҫтерет. Таврара мӗн пулса иртни те, кам пурри те вӑхӑтлӑха манӑҫа тухать. Халӗ те ҫавах, Алмас пӳлӗме Ахмат кӗрсе тӑнине те сисмерӗ, кӗтесселле пӑрӑннӑ та хӑй шӑхличӗпе калаҫса йӑпанать. Кашни сасси куҫҫулӗ витӗр тухнӑ пек туйӑнать. Паллах, Ахмат чунӗ те хускалчӗ ӗнтӗ. Вӑл та чӑвашах вӗт-ха. Эсрел тӗнне йышӑннӑ пулсассӑн та тӑван кӗвӗ хӑй ӗҫнех тӑвать.

— Алмас, чарӑн-ха, ҫитет чуна макӑртса, — терӗ ҫемҫен Ахмат.

Алмас шартах сикрӗ, таҫтан таврӑннӑ ҫын пек Ахмат ҫине тӗлӗнсе пӑхса илчӗ. Тинех хӑй ӑҫтине сисрӗ пулас. Каллех картишне тухса утса ҫӳрерӗҫ, ют чӗлхепе калаҫрӗҫ. Пӗчӗк чухне Эсрел ҫыннисенчен илткеленӗ сӑмахсем те тӗл пулкалаҫҫӗ. Хырҫӑ пухма е ҫынсене тытса кайма пынисем пурте тенӗ пекех Алмассем патӗнче чарӑнса тӑратчӗҫ, темиҫе кун пурӑнни те пулнӑ. Хӑшӗпӗри вара Алмасран чӑваш сӑмахӗсене ыйтса пӗлетчӗ, ҫамрӑк турхан — вӗсенне. Те ҫавна пулах чӗлхе вӗренесси ӑнӑҫлах пырать.

Акӑ вӗсем калаҫса утнӑҫемӗн чутах пахча патӗнчи йытӑ патне ҫитсе тӑман. Юрать-ха, лешӗ хаяррӑн вӗрсе сике пуҫларӗ. Алмас кӗсйери шӑхличне туртса кӑларчӗ те хаяр куҫлӑ йытӑ ҫине пӑхса калама пуҫларӗ. Лешӗ вӗрме чарӑнчӗ те хыҫаларах чакса кайри урисем ҫине ларчӗ. Нивушлӗ шӑхлич сассинче йытӑ хаярлӑхне чакаракан вӑй та пур, нивушлӗ вӑл хӑй умӗнче ырӑ кӑмӑллӑ ҫын тӑнине сисрӗ? Акӑ, йытӑ пуҫне пӑркаласа, хӳрине выляткаласа илчӗ. Шӑп ҫав самантра леш хуралҫӑ васкаса пычӗ те йытӑ ҫине пӑхса хыттӑн кӑшкӑрчӗ. Каллех хаяррӑн вӗрни илтӗнсе кайрӗ. Кусене те ятласа илчӗ. Тепре йытӑ патне пырсассӑн вӗҫертсе яратӑп тесе хӑратрӗ…

Виҫҫӗмӗш кун. Ирхи апат хыҫҫӑн хуралҫӑ пурне те кил картине чӗнсе кӑларчӗ те кашнинех самай тӗреклӗ туя тыттарчӗ. Ахмат та кунтах айккинче пӑхса тӑрать. Хуралҫӑ мӗн каланине Алмаса куҫарса пачӗ.