Анатолий Кибеч - Улӑп таврӑнни

— Паян туяпа мӗнле усӑ курмаллине вӗренетпӗр. Малтан унпала мӗнле ҫапсассӑн ӑнӑҫлӑрах пулнине каласа парам. Туяпа малтанах хӑлаҫланма кирлӗ мар. Вӑл тӑшмана сыхланма асӑрхаттарни пулать. Калӑпӑр, енчен те туяна ҫӳле ҫӗклерӗн пулсан, тепри хӑйне ӑҫтан ҫапма пултарнине тавҫӑрса сан туюна ярса илме е хӑй туйине хирӗҫ тытса сыхланма пултарать. Туяна урапа юнашар тытма тӑрӑшмалла, унтан питӗ хӑвӑрт хыҫалалла ҫавӑрса ярса сулмаклатмалла та кӗтмен ҫӗртен ҫапмалла. Туя вӑйӗ сасартӑк ҫапнинче. Ӑна алӑран алла хӑвӑрт куҫарма пӗлни те питӗ усӑллӑ. Акӑ, ҫапла.

Хуралҫӑ туяна хӑй вылятса кӑтартрӗ. Пӗр алӑран тепӗр алла вӗлт кӑна куҫарать. «Халӗ вара ҫапма пуҫлатӑп. Эсир вара сыхланӑр, кам мӗнле пултарать».

Малтан вӑл туйипе леш арҫынсенчен пӗрне пуҫран ҫапнӑ пек сулса ячӗ, паллах, пӗтӗм вӑйран мар ӗнтӗ. Лешӗ аллипе тытма хӑтланчӗ, анчах ӑнӑҫлах пулмарӗ. Хуралҫӑ ӑна хӑй туйине икӗ алӑпа тытса хирӗҫ тӑма сӗнчӗ. Тепӗр хут ҫапма пикенчӗ, лешӗ вара мӗн хушнине турӗ. Унтан ҫак хӑнӑхтарӑва кашнинпех туса пӑхрӗ. Ураран е алӑран мӗнле ҫапмаллине те вӗрентрӗ.

— Халӗ вара мана ҫапӑр, чӑнласах. Махмуд, пуҫла, — терӗ хуралҫӑ.

Лешӗ маларах тухса тӑчӗ те туйине ҫӗклерӗ. Ҫапма хӑяймасть. Хӑрать ӗнтӗ.

— Ҫап! — кӑшкӑрчӗ хуралҫӑ.

Махмуд туйине сулса ячӗ, анчах лешӗ хӑй туйине хирӗҫ тытма ӗлкӗрчӗ.

— Тепре ҫап! Ураран е алӑран.

Ҫук, ӗҫ тухмарӗ.

— Халӗ Остап ҫапать, — хушрӗ хуралҫӑ. Вӑл та лектереймерӗ. Ольга та ҫапса пӑхрӗ, ӑнӑҫлӑ пулмарӗ. Акӑ черет Алмаса ҫитрӗ.

— Пар-ха ӑна лайӑхрах, — терӗ сӑнаса тӑракан Ахмат.

Алмас тарӑхсах ҫапрӗ, темиҫе хут та. Анчах лешӗ тӗлӗнтерсех ячӗ. Ниепле те ӳтрен лектерме май ҫук, тем вӑхӑтра туйине лартса ӗлкӗрет. Вара вӑл икшерӗн тӑрса ҫапӑҫма хушса хӑварчӗ те хурал пӳртне кӗрсе кайрӗ.

Алмасӑн Ольгӑпа тытӑҫма тӳр килчӗ. Лешӗ вара хӗрача пулсассӑн та самай вичкӗнскер, аванах хирӗҫ тӑрать, туйине ҫирӗп тытать. Вӑл ҫеҫ те мар-ха, тапӑнса ҫапма та пикенет. Ҫапла ҫапӑҫмалла чылайччен вылянӑ хыҫҫӑн леш хуралҫӑ тухрӗ те хӑй туйине илсе кусем патне пычӗ, ним тӑхтаса тӑмасӑр Остапа ҫапма тытӑнчӗ. Чӑннипех шаплаттарать. Хӑш-пӗр ҫӗртен лектерсе те илчӗ. Остап тарӑхса кайсах хирӗҫ ҫапма пуҫларӗ, анчах тӗл лектереймерӗ. Хуралҫӑ кулса илчӗ те Махмуд патне куҫрӗ, ӑна та тӗрӗслесе пӑхрӗ. Ольгӑна та хӗрхенмерӗ, кула-кулах ҫапкаласа илчӗ. Кӑштах йӗкӗлтесе вылянӑ пек те туйӑнчӗ. Ун пекки пулать вӑл. Хуралҫӑ умӗнче паллӑ ҫынсен ачисем тӑраҫҫӗ вӗт-ха. Хӑй вара вӑл никамах та мар, Эсрел тарҫи кӑна. Апла пулин те ҫак тӑватӑ ҫын ун аллинче, хӑраҫҫӗ вӗсем. Хӑвна хуҫа пек тытма май пурри самаях савӑнтарать иккен.

Акӑ хуралҫӑ Алмас умне пырса тӑнӑччӗ кӑна, ҫамрӑк турхан ӑна пӗҫҫинчен туртса илчӗ, самай ыраттармалла. Лешӗ ҫакна пачах та кӗтмен пулас, сыхланма ӗлкӗреймерӗ. Пуҫланчӗ вара… Чӑннипех ҫапӑҫрӗҫ. Алмас алли юнланнине курсассӑн Ольга чӑтса тӑраймарӗ, туйине персе ярса иккӗшӗн хушшине кӗрсе тӑчӗ. Лешсем вара лӑпланчӗҫ. Хуралҫӑ туясӑр хӗрачана ҫапас мар терӗ пулмалла.

— Астӑвӑр, чурасене вӑхӑтран-вӑхӑта патак ҫитермесессӗн кахалланса пыраҫҫӗ, итлеми пулаҫҫӗ. Ачашламалла мар вӗсене, — терӗ Алмас ҫине сиввӗн пӑхса. Туясене пуҫтарса илчӗ те нимӗн шарламасӑр хӑй патнелле уттарчӗ.

Кусем вара тӳрех Алмас патне пычӗҫ. Ольга ун аллине тытрӗ те юн сӑрхӑнса тухакан вырӑна ӗмсе илчӗ, шӑнӑр курӑкӗ татса сурана хупларӗ.

— Пурпӗрех маттур эсӗ, — терӗ Остап Алмаса. Махмуд ӑна ҫурӑмӗнчен лӑпкаса илчӗ те:

— Пӗрлерех пулма тӑрӑшмалла пирӗн, — терӗ.

Ҫак сӑмахсем вара Алмасшӑн чи хаклӑ эмел пекех туйӑнчӗҫ, ыратни те нимех те мар. Самаях ывӑннӑскер хӑй пӳлӗмне кӗрсе выртрӗ. Ун хыҫҫӑнах Ольга чупса пычӗ, аллинче шурӑ пир татӑкӗ. Суранланнӑ вырӑна майласа ҫыхнӑ ҫӗре хуралҫӑ персе те ҫитрӗ, сыхласах тӑнӑ иккен. Нухайккапа. Ӑна курсассӑн хӗрача алӑк патне тапса сикрӗ. Лешӗ нухайккине сулса ячӗ, анчах хытах лектереймерӗ.

— Каланӑ сире пӗр-пӗрин патне кӗме юрамасть тесе! Тепре курсассӑн…

Хуралҫӑ тухса утрӗ. Алмас вара хӑй пӳлӗмӗнчен тухмарӗ, апат ҫиме те каймарӗ. Каҫпала ӑна Ахмат пырса ҫитерчӗ.

Ҫывӑрма выртсассӑн шухӑш каллех тӑван киле вӗҫсе кайрӗ. Акӑ пурте куҫ умӗнче: ашшӗ те, амӑшӗ те, Калима та, Пӑрчкан аппӑшӗ те… Чӗкеҫ те унтах пек, темшӗн питӗ ятлаҫать, тарӑхсах аллипе сулкалашать. «Каллех темӗскер ыйтма пынӑ-ха, те ҫимелли, те тумланмалли? Ку хутӗнче нимех те тивмерӗ курӑнать. Ҫавӑнпа кӑмӑлсӑр пуль ӗнтӗ вӑл». Ҫапла шухӑшласа выртнӑ хушӑрах Алмас вӑрмана пырса кӗчӗ пек. Ак чӗмере, унта Пӑрчкан тӑра парать. Аллисемпе хыпаласа пӗр йывӑҫа суйласа илчӗ те: «Ҫак ҫӑкана касмалла, вӑл шӑпах манпа пӗр ҫулалла», — терӗ. Алмас пуртӑ тытрӗ те вӑйпах качлаттарма пуҫларӗ. Шурӑ турпас айккинелле сирпӗнет кӑна. Ак тамаша, йывӑҫ вулли варрине ҫитсессӗн сасартӑк юн сӑрхӑнса тухрӗ. Алмас касма чарӑнса айккинелле пӑхса илчӗ, Пӑрчкан курӑнмарӗ. Каччӑ пуртӑ ҫинчи юна симӗс курӑкпа шӑлса илчӗ те тепӗр енчен касма тытӑнчӗ. Пӗрре пуҫланӑ ӗҫе вӗҫлемеллех ӗнтӗ. Ҫав самантра темӗскер кӗмсӗртетни илтӗнсе кайрӗ. Алмас куҫне уҫрӗ. Урамра аслатиллӗ ҫумӑр чашлаттарать иккен…