Анатолий Кибеч - Улӑп таврӑнни

— Ҫиес килмест ман. Тутӑ эпӗ, — хуравларӗ Алмас.

— Хӑвӑнне хӑв пӗлетӗн, — терӗ лешӗ, каллех ҫинҫе сасӑллӑскер.

Алмас алӑк патне пырса питӗрме май ҫук-ши тесе хыпашласа пӑхрӗ, нимех те тупмарӗ. Питӗрмесӗрех пурӑнаҫҫӗ иккен.

Алмас, самай ӗшеннӗ пулсан та, час ҫывӑрса каяймарӗ. Пуҫра пӗрмаях пӗр шухӑш хуҫаланать: мӗн кӗтет-ха ҫакӑнта. Эсрел тискерлӗхӗ пирки каласа панисене аса илсессӗн халех ӳт чӗтреме пуҫлать. Уйрӑлу саманчӗ те куҫ умӗнчен каймасть. Кам мӗн калани, Нарпи кӑшкӑрни халӗ те хӑлхарах…

Ҫур ҫӗр тӗлнелле хурал пырса тӗрӗслерӗ. Алмас тарӑн ыйха путнӑ, ҫын кӗрсе тухнине те сисмерӗ. Ирхине те ҫав ҫынах кӑшкӑрса вӑратрӗ.

Пӗрремӗш кун. Вӑл ирхи апатран пуҫланчӗ. Ҫимелли килтен илсе килни те пурччӗ-ха, ҫапах та Алмас юртӑна кӗрсе курас терӗ. Кайрӗ. Вӑл пынӑ ҫӗре ыттисем ҫиме тытӑннӑ иккен: икӗ арҫын та пӗр хӗрарӑм. Юрта варринче вучах, апат пӗҫермелли савӑт-сапа. Урайне хулӑн кӗҫҫе сарнӑ, пӗр ҫӗрте кавир хунӑ вырӑн та пур. Тасалӑха тытса пыни сисӗнет. Апат пӗҫерсе ҫитерекенсем вара иккӗшӗ те арҫын, ҫинҫе сасӑпа калаҫаканскерсем.

— Лар ҫавӑнтарах, — терӗ пӗри чӑвашлах, хӗрарӑмпа юнашар вырӑна тӗллесе кӑтартса. Кашнин уйрӑм ҫӗре ларса ҫимелле иккен. Алмас пӗчӗкрен ӳснӗ йӑлапа хӗвеле хирӗҫ тӑрса ҫӳлти турӑран ырлӑх ыйтрӗ те ыттисем пек вырнаҫса ларчӗ.

— Текех саншӑн турру та, хуҫу та Эсрел пулать. Ҫавна кӗлӗ тумалла. Апата кая юлса ҫӳремелле мар, Алмас турхан, — асӑрхаттарчӗ лешӗ.

Анне пӗҫерни пулмасассӑн та вӗри апат меллӗрех ҫав. Арҫынсем те аванах хатӗрлеҫҫӗ иккен. Кунти йӑласене ӑнкартас тесе Алмас лешсем мӗнле ҫинине, хӑйсене мӗнле тыткаланине пӑха-пӑха илчӗ. Камсем пулнине пӗлес шухӑш та пурччӗ, анчах сӑмах чӗнме хӑяймарӗ. Лешсем те апат ҫисе пӗтериччен те нимӗн шарламарӗҫ. Унтан ура ҫине тӑчӗҫ те Эсреле тав туса пӗрерӗн-пӗрерӗн тухса утрӗҫ.

— Алмас, санӑн та тӑма тивет, апатран пурин те пӗр вӑхӑтра, анчах уйрӑмшаррӑн тухмалла. Пӗр-пӗринпе калаҫмалла мар, пӳлӗмрен пӳлӗме ҫӳреме юрамасть. Эсреле тав ту та кай.

— Мӗн калас вара ӑна, мӗншӗн тав тӑвас?

— Эй, мухтавлӑ та хӑватлӑ Эсрел, тавах сана ҫӑкӑрушӑн, — темелле.

— Ун пек калама чӗлхем ҫаврӑнмасть, — терӗ те Алмас алӑк патнелле утрӗ. Ҫакна курсассӑн чӑвашла пӗлекенни чупса пычӗ те Алмас ҫулне пӳлчӗ.

— Чарӑн! Мӗн хушнине ту. Кун пек хӑвна ҫеҫ мар, мана та йывӑрлӑха кӗртсе ӳкерӗн. Кунта кашни утӑма асӑрхаса тӑраҫҫӗ, мӗн пулса иртнине аслисем патне хӑвӑрт ҫитереҫҫӗ.

Мӗн тумалла-ха ӗнтӗ Алмасӑн? Ҫӑкӑр-тӑваршӑн мӗн пӗчӗкренех турра тав туса ӳснӗскерӗн халӗ Эсреле мухтаса калаҫма тивет-ши вара? Калас килмест. Сӑмах ҫеҫ вӗт-ха, чӗлхе пурпӗрех пӑхӑнмасть. Акӑ тата тепӗр арҫынӗ те ун умне пырса тӑчӗ те лешне хӑй чӗлхипе темӗскер каларӗ, аллипе кӑтартса кунтан кайма ирӗк пачӗ. Алмас тухса утрӗ. Йытӑсем каллех сиксе ӳкрӗҫ, ниҫта кайса кӗрейми вӗреҫҫӗ, енчен те кӑкарнӑ вӗренӗ татӑлса каяс пулсассӑн… Саман кирпӗчрен тунӑ пӗчӗк ҫуртран пӗр тӗреклӗ арҫын тухрӗ те йӗри-тавралла пӑхса илчӗ, Алмаса курсассӑн йыттисене чарса темӗскер каларӗ те хапха питӗркӗчне тӗрӗслесе пӑхрӗ. Лешсем хуҫине итлерӗҫ, йӑвашшӑнрах вӗре-вӗре хӳрисене выляткаласа илчӗҫ.

Юртӑран маларах тухнисем курӑнмаҫҫӗ, пӳлӗмӗсене кӗрсе кайнӑ пулмалла. Шухӑша путнӑ Алмас хӑй алӑкӗ патӗнчен иртсе кайнине те сисмерӗ, айккинчи йывӑҫсем патне ҫитсессӗн тӑп чарӑнса тӑчӗ те айккинелле пӑхкаласа илчӗ. Темиҫе улма йывӑҫҫи тата чечеке ларнӑ шӑлан тӗмӗсем кӑна, йӑран таврашӗ ҫук. Леш арҫын сӑнасах тӑнӑ пулмалла, пӗр йыттине вӗҫертрӗ те пахча патнелле пычӗ. Алмас патне ҫитсессӗн вӗрекен йыттине ирӗке янӑ пек туса хӑратса илчӗ. Лешӗ вара харлатса ҫивӗч шӑлӗсене уҫса кӑтартрӗ. Унтан арҫын йытта картиш хӳминчен кӑкарчӗ те каялла утрӗ. Тӑватӑ ураллӑ хуралҫи вара Алмас хӑй пӳлӗмне кӗрсессӗн тин лӑпланчӗ. Калама ҫук тунсӑхлӑ шӑплӑх пуҫланчӗ. Никампа та калаҫма ҫук. Юрать-ха, вӑл хӑмӑш вуллинчен тунӑ шӑхличе манса хӑварман. Алмас ӑна алла илчӗ те хурлӑхлӑ кӗвӗсем калама пуҫларӗ. Вӗсенчен пӗри «Вӗҫ, вӗҫ, куккук» пулчӗ. «Вӗҫ, вӗҫ, куккук, вӗҫ, куккук, атте килне ҫитиччен», — тесе темиҫе хутчен те ӑшра юрласа илчӗ, халиччен каламан кӗвӗсене те ӗнӗрсе пӑхрӗ. Унтан нимӗн тума аптранипе нар ҫине выртрӗ те шухӑша путрӗ, тӑван тавралӑха, амӑшне, ашшӗне, йӑмӑкне, Нарпие аса илчӗ… Шӑплӑха алӑк сасси вӑратрӗ. Тахӑшӗ юнашар пӳлӗме кӗчӗ. Унччен унта никам та пулман иккен. Кӑштах тӑрсассӑн каялла тухрӗ. Алмас сиксе тӑчӗ те чупса пырсах кантӑкран пӑхрӗ, анчах хӑмпӑ витӗр нимех те курӑнмарӗ. Вара вӑл алӑка уҫса пӑхрӗ те леш хӗрача юрта патнелле васканине асӑрхарӗ. Апат вӑхӑчӗ ҫитнӗ иккен.