Анатолий Кибеч - Улӑп таврӑнни

Тӑваттӑмӗш кун. Типӗ ҫанталӑка пула хӑрӑнса ҫитнӗ ҫӗр тинех ӗҫсе тӑранчӗ. Йывӑҫ-курӑк тата симӗсреххӗн курӑнса кайрӗ. Ирхи апатран тухнӑ тӗле ҫанталӑк уяртнӑ, хӗвел те такамран кулнӑ пек йӑлкӑшать.

Кӑшт вӑхӑт иртсессӗн кунта пурӑнакансене тӑваттӑшне те урапа ҫине лартса илсе кайрӗҫ. Озал визирь хӑй килнӗ иккен. Халӗ, ав, пуринчен малта чаплӑ ӑйӑр ҫинче ларса пырать. Ӑна курсассӑн кунти ҫынсем чарӑнса тӑрсах пуҫ таяҫҫӗ. Пурте паллаҫҫӗ курӑнать. Лешӗ вара пуҫне пушшех каҫӑртса мӑнаҫланса илет. Эсрелӗн чи ҫывӑх ҫыннисенчен пӗри вӗт, хулари йӗркене тытса пыраканни, халӑха ӗҫлеттерекенни.

Кӗҫех вӗсем хула хӗррине ҫитрӗҫ. Йӗри-тавра тӑпра куписем. Ҫыннисем вара… Кӑткӑсем пекех хӗвӗшеҫҫӗ. Ҫӗтӗк кӗпеллисем те пур.

— Мӗн тӑваҫҫӗ вара кунта? — ыйтрӗ Алмас Ольгӑран.

— Хула йӗри-тавра тӑпра купалаҫҫӗ, ҫӳллӗ хӳме тӑваҫҫӗ.

Чӑнах та, тинех тавҫӑрса илчӗ Алмас. Халӗ ӗнтӗ ӑнлантарма та кирлӗ мар, пурте куҫ умӗнче. Лаша ҫинче ларса ҫӳлтен пӑхкаласа ҫӳрекенсем те пур. Акӑ, пӗри пушӑпа хӑмсарса илчӗ, ҫапассипе хӑратрӗ. «Чурасене ӗҫлеттереҫҫӗ», — шутларӗ Алмас.

Кайсан-кайсан ҫырмаллӑ-сӑртлӑ вырӑна ҫитсе чарӑнчӗҫ. Кунта та ҫынсем. Чул йӑтаҫҫӗ. Ҫырмаран хӑпартмалла иккен.

— Куратӑр пулӗ, мӗнле мӑран ӗҫлеҫҫӗ. Вӗрентсе илӗр-ха вӗсене, — терӗ Озал. Хӑй лашине чӑпӑрккапа туртса ҫапрӗ те сиккипе хула патнелле вӗҫтерчӗ. Кунти ертӳҫӗсем тӑваттӑшне те нухайкка тыттарчӗҫ те ҫырма айккине тӑратса тухрӗҫ. Ытлашши хуллен утакансене хӑваламалла иккен. Паллах, нухайккапа ҫапсах. Акӑ лешсем пырса тӑнӑ-тӑманах чул йӑтакансене ҫапкаласа илчӗҫ. Йывӑр чула аран ҫӗклесе пыраҫҫӗ, ҫумӑр хыҫҫӑн урисем те шӑваҫҫӗ. Вырӑнӗ те тӑмлӑскер. Мӗнле хӑйса ҫапӑн-ха вӗсене? Ниепле те алӑ ҫӗкленмест.

— Мӗншӗн ҫапмастӑн?! — илтӗнчӗ пӗр ертӳҫин хулӑн сасси. — Хӑвна тутантарса пӑхмалла-им тата?

Алмас пӗрне ытахалӗнчен ҫапса пӑхрӗ.

— Хытӑрах пар! Ак ҫапла, — тесе ҫапса кӑтартрӗ.

Тахӑшне хӑваламалла? Лешӗ ҫаплипех пӑхса тӑрать. Вара Алмас хӑй патӗнчен иртсе пыракан ҫӗтӗк кӗпеллӗ арҫынна ҫапрӗ. Лешӗ ҫаврӑнса пӑхрӗ те: «Эсӗ-ҫке ку, Ватрас турхан ывӑлӗ», — терӗ.

Ҫак сӑмахсене илтсессӗн Алмас чӗри чутах сиксе тухатчӗ. Пӗрремӗш хут чӑннипех ҫапрӗ, вӑл та пулин чӑваша тиврӗ, хӑйне паллакан ҫыннах иккен. «Мӗн тӑватӑп-ха эпӗ? Нивушлӗ ҫакӑн пек ирсӗр ӗҫпе аппаланса тӑмалла вара манӑн?» Тӑвӑлса ҫитнӗ чунне чарас тесеши, Алмас нухайккине айккинелле ывӑтрӗ. Ҫакна Ольга асӑрхарӗ, чупса пычӗ те нухайккана илсе Алмаса тыттарчӗ. «Асту, лешсем вӗсем никама та хӗрхенмеҫҫӗ. Ҫак пушӑпах хӑвна хӗртсе илеҫҫӗ ак. Остапа та ҫапла турӗҫ».

Ҫӳлтен Эсрел ҫыннисем иккӗн аннине курсассӑн Алмас Ольга каланине итлерӗ, нухайккапа сулкалашма пуҫларӗ…

Пиллӗкмӗш кун. Паян апат хыҫҫӑн каллех хула хӗрне илсе кайрӗҫ. Ку хутӗнче вара тӑпра купаланӑ ҫӗре. Каллех ӗҫлекенсене хӑваламалла, васкатмалла. Пур ӗҫе те Озал тӗрӗслесе тӑрать иккен. Акӑ, сасартӑк сӑрнай сасси илтӗнсе кайрӗ. Пурте ӗҫлеме пӑрахсах чӗркуҫленсе ларчӗҫ. «Лар часрах! — терӗ Алмаса Ольга. — Ав, курмастӑним, Эсрел хӑй килнӗ».

Чӑнах та, Озалпа пӗрле шап-шурӑ ӑйӑр ҫинче тепӗр ҫын ларса пырать. Тумӗ вара, ылтӑн-кӗмӗлпе илемлетнӗрен, аякранах ҫиҫсе тӑрать. Питӗ тӗреклӗ арҫын пулас, Озал ун ҫумӗнче пӗчӗк ача пек кӑна курӑнать. Аслӑ визирь хӑй хуҫине аллипе тӗллесе кӑтартса ӗҫсем мӗнлерех пынине каласа парать. Каллех сӑрнай сасӑ пачӗ. Пурте ӗҫе пуҫӗнчӗҫ. Пӑхавҫӑсем чурисене ҫапа-ҫапа илчӗҫ. Алмас та ҫапрӗ. Мӗн пулса иртет-ха? Алӑ хӑех хӑмсарать. Хӑнӑхса ҫитрӗ. Лашана е ӗнене ҫапнӑ пек ҫеҫ туйӑна пуҫларӗ.

Алмас пӗлменни кунта та темӗн чухлех. Малтан хӑва авса ҫатан карта тытса тухаҫҫӗ иккен, вара тин тӑприне купалама пуҫлаҫҫӗ. Пӗрисем лавпа турттараҫҫӗ, теприсем сӑран михӗпе йӑтаҫҫӗ. Кун чухлӗ ҫын ӗҫленине Алмас пӗрремӗш хут курать. Хӳми вара самай ҫӳллӗ пулать. Пусмасӑр хӑпараяс ҫук. Тепӗр ушкӑнӗ вара ҫырмаран йӑтса килнӗ чула майлаштарса хурать. Тӑм ҫӑрсах ҫыпӑҫтарса пыраҫҫӗ курӑнать. Ку вырӑна мӗншӗн чулпа ҫирӗплетеҫҫӗ-ши вара? Ыйтса пӗлӗччӗ, ыттисем чылай инҫе тӑраҫҫӗ. Пӗлес килни никама та канӑҫ памасть. Алмас чӑтса тӑраймарӗ, Остап патне пырса ыйтрӗ. «Хула хапхи пулать вӑл», — терӗ лешӗ.

Чӑнах та, икӗ енчен чулпа ҫирӗплетсе пысӑк хапха майлаштарса лартаҫҫӗ пуль ӗнтӗ, тӑшман тапӑнсассӑн хупӑнса ларма: «Хӑйне тӗнче пуҫлӑхӗ пек тыткалакан Эсрел те кӑштах хӑрать пулас. Камран-ши?» — шутласа илчӗ Алмас…