Скрыпач
Гуляе зброд — і віск, і роў.
Ну ж гадаўё ўцінае!
Як ліраю Арфей звяроў,
Катрынка ўсіх яднае.
Дагматык {112} 112 Дагматык — паслядоўнік дакантаўскай метафізікі, які разглядаў з’явы як ізаляваныя адна ад адной і нязменныя.
Не дасць мне крытыка пажыць,
Не дасць спакойнай смерці —
Павінен чорт жа чортам быць,
Інакш навошта чэрці?
Ідэаліст {113} 113 Ідэаліст — нямецкі філосаф Ёган Готліб Фіхтэ (1762–1814), які, зыходзячы з прымата ідэі, разглядаў рэальны свет як эманацыю свайго «я».
Заўжды фантазія мая
Не ведае граніцы.
Аднак калі ўсё гэта — я,
Дык дурань я дурніца.
Рэаліст {114} 114 Рэаліст — філосаф-эмпірык, які лічыць рэальным толькі тое, што ён можа ўспрымаць праз адчуванне.
Рэальнасць гэтая падчас
Даводзіць да знямогі.
Дальбог, не чую першы раз
Я пад сабой падлогі.
Супернатураліст {115} 115 Супернатураліст — філосаф, які прызнае існаванне надпачуццёвага свету, надпрыродных сіл, недасягальных чалавеку. Маецца на ўвазе Фрыдрых Генрых Якобі (1743–1819).
Гуляю тут між весялух,
Свае забыўшы скрухі;
Калі на свеце ёсць злы дух,—
То й добрыя ёсць духі.
Скептык {116} 116 Скептык — паслядоўнік філосафа-агностыка Давіда Юма (1711–1776). Скептык адмаўляе «скарб», г. зн. сапраўднае пазнанне наогул. У яго застаецца толькі вера ў чорта і сумненне.
Агеньчык вабіць — ды ражна
Усім вам, а не скарбаў,
Бо рыфма «сатана-мана»
Не мае іншых фарбаў.
Капельмайстар
Цвыркуны і слімакі —
Проста дылетанты.
Мухі, блохі і жукі —
Гэта музыканты!
Спрытныя
Мы без турбот, мы sanssousi,
Нікому не нашкодзім,
На ножках дыбаць не прасі —
Бо на галовах ходзім!
Няўвішныя {117} 117 Няўвішныя — маюцца на ўвазе бездапаможныя палітыкі, французскія эмігранты.
Мы раявалі без турбот,
Дык пашкадуй нас, неба,
Апошні ў скоках збілі бот,
Басотай бегаць трэба.
Вандроўныя агеньчыкі {118} 118 Вандроўныя агеньчыкі — падразумяваюцца французскія арыстакраты, якія ўцяклі ў час рэвалюцыі ў Германію, розныя выскачкі.
А мы прыйшлі сюды з балот —
Мы шляхціцы, мы пані,
У параўнанні з вамі, зброд,
Мы чыстыя і ў твані.
Знічка {119} 119 Знічка — дэмагог, звергнутая палітычная зорка.
Я з нябёс у гэты свет
Зляцела разгарацца,
А ляжу вось у траве —
Дазвольце мне падняцца.
Масіўныя {120} 120 Масіўныя — відаць, рэвалюцыйныя масы, якія хочуць змесці названых вышэй палітыкаў і філосафаў; стаўленне Гётэ да масіўных — негатыўнае.
Гэй, з дарогі прэч, назад —
Саштурхнём са смехам.
Мець вялікі тоўсты зад
Мы не лічым грэхам.
Пук
Шум і тупат, гвалт і грук,—
Слановая манера,
Тут і сам няўклюда Пук,
Як сонная цяцера.
Арыель
Духі крылле вам далі,
Мудрая прырода —
Мчыце разам на палі,
Ружы там, свабода.
Аркестр (pianissimo)
Хмары ў небе, мгла між дрэў —
І раптам ясна стала.
Дзьмухнуў ветрыку павёў,
І ўраз усё прапала.
Пахмурны дзень. Поле {121} 121 Сцэна напісана прыблізна ў 1772 г.
Фаўст. Мефістофель.
Фаўст
У галечы! У роспачы! Няшчасная на зямлі, яна доўга пакутавала — і вось у цямніцы! Нібы злачынец, замкнута ў турме, яна, мілае, пяшчотнае стварэнне! Вось да чаго дайшло! Вось да чаго! Здрадлівы, нікчэмны дух, — ты ўтойваў гэта ад мяне! Стой цяпер, стой! Д’ябальскімі вачыма варочай! Стой і дражні мяне сваёю прысутнасцю! У цямніцы! У беспрасветнай галечы! Ва ўладзе духаў і нячулых, бязлітасных людзей! А мяне ты ўлешчваеш пошлымі асалодамі, утойваеш ад мяне яе бязмернае гора, каб яна загінула без дапамогі.
Мефістофель
Яна не першая.
Фаўст
Сабака! Пачвара агідная! Ператвары яго зноў, о дух бясконца ўсеўладны, ператвары чарвяка ў вобраз сабачы, які ён звычайна прымае начамі, трушком бегучы перада мною, бяскрыўдным падарожнікам, і кідаючыся на таго, хто ўпаў. Надай яму зноў яго любімае аблічча, каб поўзаў на чэраве перада мной па зямлі, каб яго, подлага, я штурхаў нагамі.
Не першая!.. Гора мне! Гора мне! Ні ўявіць, ні прыдумаць! Не адно стварэнне загінула ў прорве глыбокай пакуты, не першая не акупіла яна віны ўсіх астатніх перад абліччам усёдаравальнага ў гадзіну свайго смяротнага гора! Мозг мой і цела маё жахаюцца перад пакутамі гэтай самотнай, пакінутай, а ты выскаляешся, раўнадушна кпіш з цяжкага лёсу тысяч ёй падобных.
Читать дальше
