Stanisław Srokowski - Strach. Opowiadania kresowe

– Dlaczego tak mówisz? – panował nad sobą. Jednak to było trudne. Wstał z ławy i począł chodzić po izbie. Po chwili zatrzymał się przed Wołodźką i z żalem spytał:

– Dlaczego, synku? Przecież to twoja matka.

– Polka! – palnął Wołodźka z odrazą.

– Twoja matka – wyraźnie, wolno i z naciskiem powiedział ojciec. Ale po chwili zbladł. Bowiem Wołodźka mściwie wysyczał:

– Zarżnę ją! – i zmierzył starego Bąka zimnym spojrzeniem.

– Matkę zarżniesz? – pochylił się nad nim ojciec.

– Tak, zakatrupię, jak lochę – wycedził Wołodźka.

Stary osłupiał. Pierś przeszył mu gwałtowny ból. Poczuł, jak szybko wali mu serce. Przez chwilę trwał nieporuszony. Czuł, jakby mu w środku coś pękło. Przecież to niemożliwe, myślał i patrzył zdruzgotany na Wołodźkę. Przypomniał sobie, jak Wołodźka był mały i przez długie miesiące chorował na płuca, a matka noc w noc nie spała, czuwała przy jego łóżku, tuliła go i śpiewała piosenki, nosiła na rękach. A rano padała ze zmęczenia. Ale nie ustawała w pielęgnowaniu. A teraz?… Patrzył na syna i wydało mu się, że to nie jego syn, a ktoś daleki, obcy i zimny jak lód. Zacisnął zęby, a potem z nadzwyczajnym wysiłkiem spytał:

– Jak to zrobisz? – wbił w niego ciężkie, ciemne oczy.

– Chcesz wiedzieć? – ożywił się Wołodźka, sądząc, że ojciec staje po jego stronie. Jakby go do spisku wciągał.

– Tak – odparł nieoczekiwanie ojciec, wykrzywiając twarz. Wołodźka uznał to za dobry znak. Bo przecież ojciec był Ukraińcem. A Ukraińcy trzymają się razem.

– Naprawdę chcesz wiedzieć? – Wołodźka upewnił się i zrobił krok w jego stronę.

– Naprawdę – przez twarz ojca przesunęła się ciemna chmura. I to musiał Wołodźka zauważyć i również uznał za dobrą monetę, bo ochoczo rzucił:

– Już dawno to zaplanowałem.

– Dawno? – ojciec jak gdyby zbierał się w sobie. Przez jego twarz przebiegł dziwny skurcz.

– Tak, dawno – z zapałem odparł Wołodźka.

– I jak to zrobisz? – ojciec wciąż nie spuszczał z niego oczu.

– Pokazać ci? – Wołodźka wciągał starego coraz głębiej w sieci spisku.

– Pokaż – skinął głową Bąk.

– Jesteś pewny, że chcesz? – zawahał się Wołodźka.

– Tak, synku, chcę – dziwnie ciepło powiedział Bąk. Wołodźka uznał to za przyzwolenie.

– Dla Samostijnej Ukrainy? – spytał.

– Tak, synku, dla Samostijnej Ukrainy – kwaśno odparł ojciec, ale Wołodźka już tak był przejęty poparciem starego, że rzucił się do drzwi i krzyknął:

– Chodźmy do stodoły!

– Dlaczego do stodoły? – spytał stary.

– Bo tam ją zarąbię.

– Siekierą? – staremu twarz zmieniła się nie do poznania, zgorzkniała, stwardniała, jednak tego Wołodźka już nie dostrzegł, bo mu się nie przyglądał.

– Siekierą – potwierdził.

Odwrócił się, zrobił kilka kroków w stronę sieni, wziął siekierę i pokazując, pochwalił się:

– Już ją naostrzyłem. Jest teraz ostra jak brzytwa – pogładził ostrze.

Stary z ciężkim sercem przyglądał się jego twarzy. Zdawało mu się, że już nie poznaje syna. Niby ten sam, te same rysy, oczy, czoło, policzki, nos, ten sam chód, głos, a jednak już inny, obcy, cudzy. Coś mu się w środku zmieniło, pomyślał. Ale kiedy? Jak? Dlaczego? Kto tego dokonał? Bo przecież nie ja, zastanawiał się. I chciał go spytać, co się z nim stało, ale nie zdążył.

– Chodź – Wołodźka pociągnął go za sobą.

Szli do stodoły, jeden za drugim, w milczeniu.

A gdy znaleźli się w środku, Wołodźka wyjął spod słomy drewnianą kłodę i postawił ją na środku.

– Przyniosłeś ją z drewutni? – spytał ojciec.

– Tak, z drewutni – poświadczył Wołodźka.

– Dawno?

– Dawno.

– To od kiedy chcesz matkę zabić? – upewniał się stary.

– Matkę?! – gniewnie burknął Wołodźka. – Sukę!

Stary zagryzł wargi. Poruszył szczęką. Ale opanował się.

– Od kiedy więc chcesz ją zabić? – ponowił pytanie.

– Od dawna – twardo odparł Wołodźka.

– To pokaż, synku, dokładnie pokaż, jak to zrobisz – dziwnie łagodnym, spokojnym głosem powiedział stary, przełknął ślinę i czekał na reakcję.

Wołodźka wsunął siekierę za pas i odrzekł z pogardą:

– Jak ta Polka pójdzie do stodoły po plewę, skoczę za nią, położę głowę na pieńku i za jednym zamachem odrąbię – mówił, jakby kurę miał zabić.

Stary poczuł, jak mu się ziemia spod nóg usuwa. Wytarł pot z czoła, który mu spływał już po karku.

– A jak się zacznie wyrywać? – spytał. Czuł, jak wali mu serce.

– I na to mam sposób – chełpił się Wołodźka.

– Jaki? – dociekał stary, zaciskając pięści.

Wołodźka wsunął rękę w słomę koło belki i wyjął konopny sznur.

– Mocny! – pochwalił się, szarpiąc.

– Mocny – gorzko powiedział ojciec, ale i tym razem Wołodźka nie zwrócił na to uwagi.

– Zwiążę ją, położę głowę na pieńku… – opowiadał, ale stary Bąk mu przerwał.

– Umiesz wiązać? – spytał.

– Możesz się przekonać – z przechwałką odrzekł Wołodźka. – Ja będę Polką, a ty mną – wyciągnął do starego sznur. – Ja ci powiem, co masz robić.

– No? – mruknął stary, biorąc sznur. Wołodźka odstawił siekierę i kontynuował, pokazując miejsce, w którym się rozegra scena.

– Rzucę ją twarzą do ziemi, zwiążę ręce… – położył się na klepisku. – Wiąż mnie, o tak – wysunął ramiona, pokazując, co ojciec ma z nim robić.

Stary pochylił się nad nim i związał ręce.

– A teraz nogi – instruował Wołodźka.

Stary związał mu nogi.

– Przeciągnij sznur z nóg do głowy i zawiąż na szyi od pleców – pouczał.

Gdy stary wykonał polecenie, Wołodźka powiedział:

– Widzisz, jak dobrze opanowałem wiązanie.

– Uczyli was tego w lesie? – spytał chrapliwie stary, przypominając sobie teraz jego wędrówki po nocy, ale mu się głos zaciął, jakby w środku coś pękło.

– Tak – odparł Wołodźka. – Uczyli nas. I wielu innych rzeczy nas uczyli. „Dekalog ukraińskiego nacjonalisty” znam na pamięć – chełpił się. – Możesz mnie obudzić w nocy, a zacznę recytować jak pacierz – był wyraźnie rozemocjonowany. – Widzisz, ruszyć się nie mogę – próbował wyprostować nogi, ale nie był w stanie. – Bo jak ruszę nogą – tłumaczył – pętla zaciska się na szyi. Polka ani drgnie. I zrobię z nią, co zechcę – chwalił się.

– Dobrześ to, synku, wykombinował – rzucił stary, patrząc w ziemię.

– Podłóż pieniek pod głowę i weź siekierę – polecił Wołodźka.

Stary podłożył mu pieniek pod głowę i stanął nad nim z uniesioną do góry siekierą.

– Mocny plan? – zdążył jeszcze spytać Wołodźka, gdy usłyszał:

– Mocny, synku!

Siekiera błysnęła, a głowa Wołodźki potoczyła się po klepisku. Fontanna krwi trysnęła na boki. Stary zacisnął zęby, wolnym krokiem opuścił stodołę i po niedługim czasie razem z żoną, z tobołkami na plecach, ruszyli w świat.

Nikt tego wieczoru w naszej izbie już się nie odezwał.

Ciotka Elza pokiwała głową, omotała się chustami i wyszła.

Po niej w milczeniu chatę opuścili dziadkowie i wujkowie.

A ja całą noc widziałem, jak stary Hreczuch odrąbuje synowi głowę.

I nie mogłem zasnąć.