[20]Francis James Child (1825-1896) – bostoński uczony, wykształcony na Harvardzie, redaktor wielotomowej edycji dzieł poetów brytyjskich.
[21]Oryg. daddylonglegs - potoczne określenie kosarza, długonogiego przedstawiciela pajęczaków.
[22]Nathaniel Hawthorne (1804-1864) – pisarz amerykański, znany m. in. jako autor powieści Szkarłatna litera i Marmurowy faun.
[23] Piekło, Pieśń szesnasta, w. A6-A9.
[24] Piekło, Pieśń dziewiętnasta, w. 24 – „[piszczele grzesznika] Utkwione w jamie po samą pęcinc".
[25] Piekło, Pieśń trzecia, w. 67 n. – „Od tych ukąszeń krew tryska na lica, Którą u stóp ich łzami napojoną… ".
[26] Piekło, Pieśń trzecia, w. 69 – „kłąb glist natrętnych".
[27] Piekło, Pieśń trzecia, w. 7-9.
[28]Wszystkie fragmenty wiersza, Ulisses A. Tennysona w przekładzie Z. Kubiaka.
[29]Aluzja do starotestamentowej postaci Józefa, uosobienia uczciwości.
[30] Pietra livida - skały szarej; Piekło, Pieśń dziewiętnasta, w. 13.
[31] Piekło, Pieśń dziewiętnasta, w. 97.
[32] Piekło, Pieśń dziewiętnasta, w. 98.
[33]Dzieje Apostolskie, 8, 20
[34] Piekło, Pieśń trzecia, w. 36.
[35] Piekło, Pieśń trzecia, w. 25-26.
[36] Piekło, Pieśń trzecia, w. 28-30.
[37]Ang. Nie mogę umrzeć, będąc…
[38]Ang. Bądź występkiem jak ja.
[39]Natywizm – ruch powstały w USA w latach trzydziestych XIX wieku, głoszący apoteozę amerykańskiego stylu życia, wywodzącego się z tradycji anglosaskiej i protestanckiej, oraz ksenofobię względem nieanglosaskich imigrantów.
[40]Gra słów: Americani - wł. „Amerykanie"; amari cani - „zaciekłe psy".
[41] Piekło, Pieśń trzecia, w. 51.
[42]Rip van Winkle – bohater opowiadania Washingtona Irvinga o mieszkańcu Nowej Anglii, który błąkając się po lesie, zapadł w trwający kilkadziesiąt lat sen.
[43]Około 250 metrów.
[44] Piekło, Pieśń trzecia, w. 3.
[45]ok. 150 kg.
[46]W tłumaczeniu Mateusza Flaka.
[47] Piekło, Pieśń dwudziesta ósma, w. 37-39.
[48] Piekło, Pieśń dwudziesta ósma, w. 22-24.
[49] Piekło, Pieśń dwudziesta ósma, w. 25-27.
[50] Piekło, Pieśń dwudziesta ósma, w. 64-69.
[51] Piekło, Pieśń dwudziesta ósma, w. 40.
[52]Bezgłowy jeździec – postać z opublikowanego w 1819 roku opowiadania Washingtona Irvinga The Legend of Sleepy Hollow - to duch kawalerzysty, który błąka się po wiosce Sleepy Hollow w poszukiwaniu swej głowy, odstrzelonej podczas jednej z bitew amerykańskiej wojny o niepodległość.
[53] Piekło, Pieśń dwudziesta ósma, w. 139-142.
[54] Piekło, Pieśń trzecia, w. 7-8: „Starsze ode mnie twory nie istnieją, / Chyba wieczyste – a jam niepożyta!".
[55]Briareus (gr. „silny") – w mitologii greckiej, jeden ze sturckich i pięćdziesicciogłowych olbrzymów, synów Gai i Uranosa.
[56]Około 15° C.
[57]Benedict Arnold (1714-1810) – w czasie amerykańskiej wojny o niepodległość jeden z generałów Armii Kontynentalnej, który przeszedł na stronę Brytyjczyków. W Stanach Zjednoczonych jego nazwisko jest synonimem zdrajcy.
[58] Piekło, Pieśń piąta, w. 138.
[59] Piekło, Pieśń dziesiąta, w. 130-132.
[60]H. W. Longfellow, Children, w. 32-36, w przekładzie Katarzyny Krochmalskiej.
[61]Około 1 x 2 m.
[62]Thomas Nast (1840-1902) – słynny karykaturzysta i autor zamieszczanych w prasie rysunków satyrycznych, którymi komentował wydarzenia polityczne w okresie wojny secesyjnej i Rekonstrukcji; uznawany za ojca amerykańskiego komiksu politycznego.
[63] Piekło, Pieśń dwudziesta pierwsza, w. 94 – 95.
[64] Piekło, Pieśń druga, w. 1.
[65] Piekło, Pieśń druga, w. 3-5; w przekładzie Porębowicza: „… ja jedyny / gotowałem się na bój, nie na święta, / z trudem podróży, z litości katuszą".
[66] Piekło, Pieśń pierwsza, w. 91, 93.
[67] Piekło, Pieśń druga, w. 3-5.
[68]Starotestamentowy wódz Gedeon, za radą Jahwe, dokonał selekcji wojowników na wyprawę przeciwko Madianitom na podstawie sposobu, w jaki pili wodę; por. Księga Sędziów, 7, 4-5.
[69] Piekło, Pieśń trzydziesta druga, w. 19-21.
[70] Piekło, Pieśń trzydziesta druga, w. 100-102.
[71]Paul Revere (1735-1818) – złotnik bostoński, jeden z bohaterów amerykańskiej wojny o niepodległość. 18 IV 1775 roku odbył konno „nocny rajd" z Charlestown, aby ostrzec oddziały rebeliantów w Lexington i Concord o zbliżających się z Bostonu wojskach brytyjskich, po drodze alarmując lokalnych przywódców kolonistów. Jego wyczyn rozsławił H. W. Longfellow swym poematem pt. Paul Revere's Ride.
[72]William Shakespeare, Cymbelin, akt IV, w. 7-10, przeł. L. Ulrich.
[73]Noah Webster (1758-1843) – amerykański leksykograf, reformator pisowni i wydawca, autor słynnego słownika An American Dictionary of the English Language.
[74]Wł. – co za dziwactwo!
[75] Piekło, Pieśń trzydziesta druga, w. 23-24.
[76]Enfield – nazwa importowanych z Anglii strzelb, stanowiących podstawowe uzbrojenie armii obu stron biorących udział w wojnie secesyjnej.
[77]Czyli około 24 x 9 metrów.