Albert Baantjer - De Cock en de dood in antiek

Toen dat graf werd gevonden, raakte iedereen gebiologeerd door de mummie met zijn gouden portretmasker, de gouden doodkist waarin hij lag, ingelegd met halfedelstenen, faience [7] Fijn geglazuurd aardewerk. en gekleurd glas. Ieders belangstelling ging uit naar de ware kunstschatten in de grafgewelven.

Zo niet Fredericus Gerardus van der Graft. Hij vond overal van die kleine onooglijke beeldjes, waarvoor niemand enige interesse had.’

De ogen van Vledder lichtten op.

‘Oesjebti’s.’

De Cock knikte. Hij gebaarde naar Appie Keizer, Fred Prins en Jan Rozenbrand.

‘Ik leg jullie later wel uit wat dat voor beeldjes zijn.’

Hij nam een slok van zijn cognac.

‘Hoe Fredericus Gerardus van der Graft kans heeft gezien om een kist vol van deze oesjebti’s naar Nederland te smokkelen, zal wel altijd een raadsel blijven. Vermoedelijk is hij daarbij geholpen door matrozen van de wilde vaart, die hij van vroeger kende.’

De Cock zweeg even.

‘De prelude.’

Appie Keizer keek hem niet-begrijpend aan.

‘Prelude?’

De Cock knikte.

‘Het voorspel van hetgeen later volgde. De kist met oesjebti’s verdween naar de stoffige zolder van zijn huis in Culemborg. Fredericus Gerardus van der Graft kwam tijdens een pleziertocht over de Zuiderzee om het leven. Hij viel op onverklaarbare wijze overboord en verdronk.’

Vledder slikte.

‘De vloek.’

De Cock reageerde niet.

‘De kist met de onooglijke oesjebti’s, inmiddels gestegen tot een onschatbare waarde, werd tientallen jaren later min of meer bij toeval gevonden door zijn kleinzoon Cornelis van der Graft, die het huis in Culemborg van zijn grootvader had geërfd. De jongeman kende de waarde van zijn vondst niet. Hij maakte een van de beeldjes schoon, reisde ermee naar Amsterdam en liet het zien aan de antiquair Arthur van Wateringen.’

Fred Prins knikte.

‘En die zag wel de waarde van het beeldje in.’

De Cock zuchtte.

‘Arthur van Wateringen speelde het spelletje dat hij en zijn vierspan al jaren speelden. Hij stuurde Van der Graft met het beeldje naar Adriaan Goederijke en die verwees hem naar de Egyptische expert Eduard Harfsen, die op zijn beurt Louis Bovenkerk inschakelde. En allen, ingelicht door Arthur van Wateringen, verklaarden glashard dat het beeldje geen enkele waarde vertegenwoordigde en dat dus de hele kist met oesjebti’s, die hij op de zolder van zijn oude grootvader had gevonden, waardeloos was. Uiteindelijk toonde Arthur van Wateringen zich bereid om de kist met stoffige oesjebti’s voor een luttel bedrag van Van der Graft te kopen.’ Appie Keizer snoof.

‘Schoften.’

De Cock knikte.

‘Maar dat wist Cornelis van der Graft niet. Dat ontdekte hij later.’

‘Hoe?’

‘De jongeman kreeg door zijn kortstondige connectie met genoemde antiquairs interesse voor antiek, bekwaamde zich daarin en werd veilingmeester bij veilinghuis De Hoop aan het Karthuizersplantsoen.

Langzaam drong bij Cornelis van der Graft het besef door dat het vierspan hem op een verschrikkelijke manier om de tuin had geleid en benadeeld… dat de rijkdom waarmee ze zich omgaven… grotendeels afkomstig was van de schat op de zolder van zijn verongelukte grootvader in Culemborg.’

Fred Prins boog zich naar voren.

‘Hij zon op wraak?’

‘Niet direct. Hij wachtte op zijn kans. Als veilingmeester van De Hoop kwam Cornelis van der Graft regelmatig in contact met genoemde antiquairs.’

‘Werd hij niet herkend?’

De Cock schudde zijn hoofd.

‘Van der Graft was jaren ouder geworden en van gedaante veranderd. Ze hebben nooit beseft dat hij de vroegere verkoper van de oesjebti’s was. Cornelis van der Graft bemerkte dat het vierspan nog steeds schaamteloos profiteerde van de onkunde van de mensen die antiek ter verkoop aanboden.’

Fred Prins gebaarde om aandacht.

‘Wanneer kwam zijn kans?’

‘Toen een jonge vrouw een bronzen sarcofaag erfde en die het veilinghuis De Hoop aanbood om het stuk voor haar te verkopen.’

Fred Prins trok zijn neus op.

‘Dat snap ik niet.’

De Cock glimlachte.

‘Het was een waardevol stuk. Cornelis van der Graft zag daarin mogelijkheden om de antiquairs met hun eigen hebzucht te confronteren.’

Vledder keek hem verwonderd aan.

‘Hij dacht niet aan moord?’

De Cock schudde zijn hoofd.

‘Die gedachte kwam pas bij hem op toen hij van zijn doktoren vernam dat hij door zijn ziekte niet lang meer te leven had.’

‘Een straffeloze moord.’

De Cock knikte.

‘We hebben een dergelijk motief,’ sprak hij plechtig, ‘al eerder behandeld.’ [8] Zie: De Cock en de dode harlekijn.

De oude rechercheur zweeg even. De lange uiteenzetting had hem iets vermoeid.

‘Door zijn veelvuldige bezoeken aan de zaak van Van Wateringen,’ ging hij verder, ‘kende Van der Graft het interieur. Tevens had hij kans gezien om een wasafdruk van de sleutel van de toegangsdeur te maken. Met een nagemaakte sleutel ging hij op een avond naar de Oude Vensterstraat, nam de bronzen sarcofaag weg en legde die in zijn auto. Daarna lokte hij Van Wateringen naar zijn winkel met de mededeling dat hij belangstelling voor de sarcofaag had.

Toen Arthur van Wateringen was gekomen, meldde Van der Graft zich als de man die hem had gebeld.

Arthur van Wateringen wilde de sarcofaag aan Van der Graft tonen en kwam toen tot de ontdekking dat het kunstvoorwerp uit zijn kelder was verdwenen en meldde de vermissing telefonisch aan Elisa van Oldekerke.’

Vledder keek hem vragend aan.

‘Van der Graft was toen nog in de zaak?’

De Cock knikte.

‘Hij stelde Arthur van Wateringen voor om nog eens goed in de kelder te gaan kijken of de sarcofaag werkelijk was verdwenen.’

‘Toen stak hij hem neer?’

De Cock zuchtte diep.

‘Na zijn daad pakte hij een paar oesjebti’s uit de kist in de kelder, zette een ervan bij het lijk van Van Wateringen en verdween… nadat hij eerst Helen van Haaksbergen had gebeld dat er een ambulancewagen voor de deur van de winkel stond.’ Vledder fronste zijn wenkbrauwen.

‘Waarom?’

‘Om ons op een dwaalspoor te brengen. Hij had gehoopt dat wij haar bij het lijk van Van Wateringen zouden aantreffen en daaruit zouden opmaken dat zij haar man had vermoord. Ze had een redelijk motief.’

Vledder zuchtte.

‘En Adriaan Goederijke?’

De Cock spreidde zijn handen.

‘Simpel. Hij belde hem op en zei dat hij de bronzen sarcofaag die bij Arthur van Wateringen was gestolen, te koop had. Op de voorwaarde dat hij anoniem bleef en dat er geen vragen zouden worden gesteld, kon Goederijke de sarcofaag voor een zacht prijsje van hem krijgen.’

Vledder grijnsde.

‘Goederijke ging akkoord.’

De Cock knikte.

‘Van der Graft werd bij zijn daad bijna overlopen door David van Wateringen, maar hield zich een etage hoger schuil.’ Vledder snoof.

‘Zodat hij later een oesjebti als symbool bij het lijk van Goederijke kon zetten.’

‘Precies.’

‘De derde, Eduard Harfsen, ontliep de dood door op tijd op vakantie te gaan.’

De Cock knikte.

‘Hoe het met Louis Bovenkerk afliep, hebben jullie zelf kunnen ervaren. Ik zocht hem op en zei hem op een telefonisch aanbod van de moordenaar in te gaan. Als ontmoetingspunt koos ik de dijk bij het kasteel Radboud in Medemblik. Ik dacht dat ik vandaar met jullie hulp de zaak wel onder controle kon houden.’

De oude rechercheur wreef met de rug van zijn hand langs zijn drooggeworden lippen.

‘Ik heb er geen moment aan gedacht dat Cornelis van der Graft op een motor zou komen.’

Vledder boog zich naar voren.

‘Hoe wist je dat het Cornelis van der Graft was?’

De Cock trok zijn schouders op.