Albert Baantjer: De Cock en de dode harlekijn

Er zullen aan een belangrijke moordzaak zelden zo weinig rapporten en processen-verbaal zijn gewiid als aan de zaak die onder nummer PJ 9786/117 staat geregistreerd en waarvan de stukken liggen geborgen op een stoffige zolder van het oude Paleis van Justitie aan de Prinsengracht te Amsterdam. Het gehele dossier van de moorden — een kleine grijze map met lange groene linten — bevat slechts twee summiere rapporten, twee verslagen van een lijkschouwing door de patholoog-anatoom dr. Rusteloos uit Den Haag en een kort briefje, geschreven in een keurig vloeiend handschrift. Dat is alles.

Voor eenieder die het wereldje van de justitie kent en weet hoe uitgebreid gedocumenteerd het Openbaar Ministerie in het algemeen hier in Nederland misdaden behandelt, is het haast onbegrijpelijk dat met deze paar simpele bescheiden de zaak 'ambtelijk' werd afgedaan.

Het is absoluut onmogelijk om uit het dossier het geheel te reconstrueren. Daarvoor zijn de gegevens eenvoudig te schaars. Men krijgt bij het lezen van de stukken de stellige overtuiging dat de rechercheur die destijds de zaak behandelde, met opzet onvolledig is geweest, met opzet bepaalde facetten van de zaak heeft verzwegen.

De aanwijzingen die het dossier wel bevat, krijgen daardoor iets pikants, iets geheimzinnigs waardoor het geheel komt te zweven in een waas van mystiek.

Wat na het dichtslaan van de map blijft, is een vreemd leeg, haast irriterend gevoel van onvoldaanheid. Het is alsof een diner na een smaakprikkelende hors d'oeuvre niet wordt voortgezet, de hoofdschotel niet wordt opgediend. Misschien geeft dit beeld de gevoelens niet voldoende weer. Misschien ook is 'moord' voor een dergelijke vergelijking een te ernstige zaak. Hoe dan ook, de prikkelende onvoldaanheid is er. Het komt door het dossier. Het vormt door zijn onvolkomenheid een uitdaging. Bijvoorbeeld dat briefje:

Geachte rechercheur De Cock,

Ik heb het ernstige voornemen om een man te doden. De naam van het slachtoffer kan ik u om begrijpelijke redenen nog niet onthullen, evenmin de plaats en het tijdstip van de moord. Dat alles staat overigens al vast. Er zijn alleen een paar onbetekenende details, die ik graag — vooraf — met u wil bespreken. Schikt het u om acht uur precies, woensdagavond?

Hoogachtend, Pierre Brassel.

Een haast lachwekkend briefje. Maar de korte inhoud prikkelt de nieuwsgierigheid. Het is alleen zo storend dat die nieuwsgierigheid door de overige stukken uit het dossier niet wordt bevredigd. Men stuit op lacunes, gapingen in het verhaal. Er blijven vragen over het hoe en waarom. Moorden worden niet om niets gepleegd. Ergens op de bodem van het denken van de moordenaar ligt een motief. De vraag is: welk? Zoals gezegd, het dossier geeft het antwoord niet.

Met de map met groene linten onder mijn arm ben ik naar mijn beste vriend rechercheur De Cock gestapt. Uiteindelijk was het vreemde briefje aan hem gericht en ik had het stellige vermoeden dat hij het mysterie van het onvolledige dossier wel kon oplossen.

De Cock ontving mij allerhartelijkst. Ik kan niet anders zeggen. Maar toen ik hem de grijze map liet zien, betrok zijn gezicht. Hij weigerde botweg over de zaak te praten. Hij zei dat hij absoluut niet meer wist dan dat wat het dossier bevatte. Het was een van zijn slechtst vertelde leugens. En dat zei ik hem ook. De Cock lachte.

Ik knoopte de linten los en liet hem de papieren zien. De Cock keek ernaar, zijn hand aan de kin. Het leek alsof een reeks herinneringsbeelden bij hem opdoemden. Laat de zaak toch rusten, zei hij. Maar ik bleef aandringen. Uiteindelijk, na mijn stellige belofte er met niemand over te praten, onthulde hij mij aarzelend de ware toedracht, het waarom van de onvolledigheid. Hij tikte met een dikke vinger op het briefje in het dossier. Daar begon het mee, zei hij. Het werd op een woensdagmorgen door een ongeziene hand in de brievenbus van het aloude politiebureau aan de Amsterdamse Warmoesstraat geworpen.

Op de tweede verdieping van het politiebureau aan de Warmoesstraat te Amsterdam zat De Cock wat verloren in de grote kale recherchekamer. Om zijn altijd pijnlijke voeten wat rust te geven, had hij zijn beide benen voor zich op zijn schrijftafel gelegd. Met zijn korte dikke vingers woelde hij door zijn stugge grijze haren en dacht na. Zijn breed gezicht met de markante rimpels van een goedaardige bokser had een wat norse uitdrukking. Het zinde hem niet. Hij had het vreemde briefje die dag al ettelijke malen overgelezen en zich steeds weer opnieuw verbaasd. Dit was nieuw, volkomen nieuw. Een man die de recherche koelbloedig in een kort zakelijk briefje schreef dat hij het plan had opgevat een moord te plegen, was hij in zijn praktijk als rechercheur nog nooit tegengekomen. En hij keek toch al zo'n twintig jaar in het wereldje van de misdaad rond. Dit was nieuw en absurd.

Zeker, uit de geschiedenis van de criminaliteit waren wel voorbeelden bekend van moorden die van tevoren waren aangekondigd. Maar niet op deze manier. In de regel geschiedden dergelijke aankondigingen in gezwollen epistels vol pathos, en altijd anoniem. Maar dit briefje, dit simpele briefje waarin feitelijk geen woord te veel stond, was ondertekend. En dat niet eens met een valse naam.

De Cock had het allemaal nagetrokken, direct al nadat hij het briefje van de brigadier van de wacht in handen had gekregen. Hij had de naam Brassel gewoon in het telefoonboek opgezocht en gevonden. Daarna had hij het nummer gedraaid, 1691923. Hij kende het nog uit zijn hoofd. Ook herinnerde hij zich nog woordelijk het verloop van het telefoongesprek. 'Hallo.'

'Ja?'

'Met de heer Brassel?'

'Ja, daar spreekt u mee.'

'Met rechercheur De Cock van het politiebureau aan de Warmoesstraat… Ik… eh…'

'O, ja, Warmoesstraat… rechercheur De Cock, ja… mijn briefje ontvangen?'

'Ja…, eh… '

'Fijn…, schikt het u om acht uur?'

'Ja, dat… eh… '

'Prachtig, prachtig, u kunt op mij rekenen. Ik zal zorgen dat ik op tijd ben.'

Zo was het gegaan; precies zo.

Voor hij ook maar een enkele vraag had kunnen stellen, had een opgewekte Pierre Brassel de verbinding verbroken. Hij had het niet raadzaam geacht onmiddellijk opnieuw hetzelfde nummer te draaien. Toen hij het een halfuurtje later wel deed — eenvoudig, omdat hij zijn nieuwsgierigheid niet langer kon bedwingen — bleek het bewuste telefoonnummer voortdurend in gesprek. Pierre Brassel scheen een bezet man.

Na een aantal mislukte pogingen had hij de hoorn wat onbesuisd op het toestel gesmeten. Om zijn woede wat te bekoelen had hij bij het fonteintje tegen zijn eigen spiegelbeeld twee minuten lang onbehoorlijke dingen gezegd, over dwaze mensen die er steeds weer in slaagden om hem, De Cock, voor bijna onoplosbare raadsels te plaatsen.

Uiteindelijk had hij besloten om maar niet meer te bellen. Het leek hem het beste om zich eenvoudig aan de gemaakte afspraak te houden. Hij wist nu in ieder geval dat er ergens in Amsterdam een man bestond, een zekere Pierre Brassel, die hem een hoogst merkwaardig briefje had geschreven. De Cock stond op. In zijn typische, wat waggelende slenterpas, zijn handen diep in de zakken van zijn broek, slofte hij langs de verlaten bureaus. In zijn gedachten trachtte hij zich een beeld te vormen van die Brassel, een beeld dat paste bij die stem door de telefoon. Het lukte niet.

Voor het raam bleef hij staan, zachtjes wippend op de ballen van zijn voeten, en keek naar buiten. Zijn blik gleed over de schemerige daken van de oude huisjes aan de overkant van de Warmoesstraat en bleef rusten op de verlichte torenklok van de Oudekerk. Het was half acht. Hij hoopte dat Vledder op tijd van zijn onderzoek terug zou zijn. In ieder geval voor achten.