Андрэй Макаёнак - Зацюканы апостал

Сын. Сумненні.

Дачка. Што–о?

Сын. У цябе былі калі–небудзь сумненні? Ты ведала іх?

Дачка. Сумненні? Не–е–е. Не ведала. Якія сумненні?

Сын (наважыўся растлумачыць). Што я ведаю? Што? Я знаю — што я ведаю. А што ўмею? Што сумею? Не знаю. Я знаю, чаго хачу. Але не знаю, ці змагу я. А як праверыць? Як прайсці выпрабаванне? А? Ці годны я? Ці адпавядаю я той ролі, якую выбраў сабе? Як узяць пробу?

Дачка. Што праверыць? Якое выпрабаванне? Якая проба?

Сын. Я паставіў перад сабой вялікую задачу: стаць на чале дзяржавы, стаць правадыром нацыі, стаць цэзарам, папам рымскім ці Ісусам другім… Для гэтага ў мяне веды ёсць, чужога вопыту хопіць. (Паказаў на кнігі) А ці ёсць у мяне патрэбныя рысы характару? Ці хопіць іх у мяне? Асабістыя якасці характару…

Дачка. Якія? Можа, я табе скажу — ёсць ці няма.

Сын. Не ты… Я сам павінен выявіць іх у сябе… А калі няма — вырасціць іх, выхаваць, выпеставаць.

Дачка. А якія якасці характару трэба? Для тваёй ролі — цэзара?

Сын. Сучасны цэзар павінен умець быць абаяльным, каб выклікаць пачуцці прыязнасці ва ўсіх, хто хоць раз пабачыцца з ім. Павінен умець прыкідвацца праўдзівым, калі нахабна хлусіць, прыкідвацца чэсным, калі беспардонна ашуквае, шчырым, будучы фальшывым, цвёрдым і ўпэўненым, нават калі грызуць сумненні, прыкідвацца добрым і ласкавым, падпісваючы смяротны прыгавор. Пачаўшы вайну, трэба ўмець пераканаць людзей, што вядзецца яна ў інтарэсах міру, а гарады бамбяць — дзеля іх абароны. Я павінен навучыцца памірыць заклятых ворагаў і ўмець пасварыць закадычных сяброў; павінен умець выкарыстоўваць для сябе і высакародны чалавечы парыў і такую чалавечую загану, як зайздрасць. Для веруючых я павінен быць апосталам, а атэісты хай спадзяюцца, што я — бязбожнік. Я павінен сумець пераканаць людзей рабіць тое, што мне трэба, але каб ім здавалася, нібыта яны самі таго хочуць, а я толькі разумею іх патрэбы. Я павінен умець пераканаць бацьку пайсці супроць сына, а дачку — сведчыць супроць маці, калі мне гэта спатрэбіцца. Я павінен умець узбунтаваць, уздыбіць натоўп, давесці да экстазу, да барыкад. Але я павінен умець і ўціхамірыць раз’юшаны натоўп, калі бунт прынёс ужо ўсё, што мне трэба было. Я павінен умець быць літасцівым і міласэрным да заклятага ворага, каб усыпіць яго пільнасць і быць бязлітасным да роднага брата, бацькі, нават маці, калі заўважу змову, каварства і здраду. Я павінен умець, не раздумваючы, бязлітасна: халаднакроўна прыбіраць з маёй дарогі супернікаў.

Дачка (з жахам). Гэта — страшна! Гэта — жахліва!

Сын. Але неабходна! Непазбежна! Так заўсёды было.

Дачка. Не было!

Сын. Было! Я прачытаў Светонія пра жыццё цэзараў. Я прачытаў мемуары Чэрчыля, усё, што пісалі пра Напалеона, успаміны пра Гітлера, я прачытаў… і яшчэ сёе–тое я прачытаў. Было!

Дачка. Але гэтага не павінна быць!

Сын (згаджаецца). Не павінна. Але пакуль ёсць праўда і крыўда, ёсць багатыя і бедныя, ёсць сытыя і галодныя, ёсць князі і рабы, ёсць генералы і салдаты, ёсць жандары і паэты, ёсць асуджаныя і каты, да таго часу будуць зайздрасць, падман, грабеж, нянавісць, барацьба, каварства, кулакі, локці, зубы…

Дачка. Калі так… Калі без гэтага нельга, то — не трэба, малыш! Адмоўся ад сваёй мэты, брацік! Гэта страшна і… бесчалавечна, жорстка.

Сын. Тады маё месца зойме другі, не такі здольны, а можа, і бяздарны, ды яшчэ, магчыма, больш жорсткі.

Дачка (пяшчотна). У цябе няма такіх якасцей. Ты не такі.

Сын. Не знаю. Трэба праверыць.

Дачка. Як? Дзе? На кім?

Сын. Давядзецца дома, на вас, на сваіх. Дзе ж яшчэ?

Дачка. Але ж гэта немагчыма! Як? Як?

Сын. Паспрабуем.

Сын вынімае з каробкі цацку–самалёцік і падвешвае на дрот.

Памажы, калі ласка, падвесіць.

Дачка дапамагае малышу.

Дачка. Які прыгажун! Верна?

Сын. Нервовы.

Дачка. Хто? Самалёт? Які ты дзівак, выдумшчык.

Сын. Гэты самалёт амерыканцы сканструявалі для распылення нервовага газу.

Дачка. Фу, брыдота! Такі прыгажун і… Проста жах!

Сын. Але — прыгажун!

Дачка (уздыхнуўшы). Я разумею, што нядобра зайздросціць, і ўсё–такі я зайздрошчу табе. Колькі ў цябе цацак!

Сын. Якія ж гэта цацкі! Гэта — зброя? Ваенна–паветраны флот! Баявыя сілы для падтрымання халоднай вайны паміж… татам і мамай.