Domańska Antonina - Trzaska i Zbroja

– Proście księdza proboszcza, coby was zwolnił.

– Nigdy w świecie! Zagryzłyby mnie one jędze na śmierć, że za mnie muszą robić. Zagryzłyby! Nie zębami, bo ino po dwa abo po trzy w gębie mają, ale słowami ostrymi jak te noże. Toli 23 23 toli (daw.) – przecież. [przypis edytorski] mi zazdroszczą onego dożywocia po Jacusiu niby kroci jakich.

– Więc jakoż myślicie?

– Tak se kalkuluję, żeby wziąć jaką dziewczyninę-sierotę, co by pod moim okiem robotę sprawiała.

– Czyż nadążycie dwie was wyżywić, kiedy na jedną z ledwością starczy?

– Pan Jezus miłosierny. Widzisz, Wojtek, ono tak źle znowu nie jest. Jacentowa spod Panny Maryje to nie pierwsza lepsza. Jaki taki do kościoła idzie, szelążek człeku na podołek 24 24 podołek – wgłębienie spódnicy u siedzącej kobiety. [przypis edytorski] rzuci. A już jak jego miłość rajca Langpeter przechodzi abo Teszner, abo Przedbór, abo Salomon, to tyla ofiarują, że więcej wyniesie niż z ratusza za pół miesiąca. Znasz pana stolnika Mikołaja?

– Jakże! A kto by Wierzynka nie znał!

– No, to ci rzekę, co jego miłość nigdy mnie bez datku nie minie. A chodzi co dzień do nas tu na wotywę 25 25 wotywa – msza poranna. [przypis edytorski] . Tedy łacno 26 26 łacno (daw.) – łatwo. [przypis edytorski] zmiarkujesz 27 27 zmiarkować (daw.) – zorientować się. [przypis edytorski] , że i dla siebie, i dla kogo drugiego na kluski starczy, nawet ze szperką 28 28 szperka – słonina. [przypis edytorski] . Łachów mam dość na swoje zapotrzebowanie, a dziewusze by się kupiło w kramach raz to, raz owo. Dy stoją Sukiennice, niczym kościół na nowo zmurowany, z woli najmiłościwszego króla.

Wojciech zamrugał powiekami i podrapał się w głowę.

– O, moja złocista Jacentowo!

– No cóż?

– Nie śmiem…

– Głodnyś?

– Ij… Bajki głód! Cale 29 29 cale (daw.) – całkiem. [przypis edytorski] co inszego.

– Gadajże!

– Wzięlibyście se naszą Baśkę do posługi.

– Cóż ci się troi? Najstarsza dziewucha w domu, to prawa ręka! Jakoż ją matce odbierzesz?

– Prawdę mówicie. Ani słowa. Ino właśnie dlatego że najstarsza, musi iść precz z chałupy.

– Rety! Zbroiła co przeciw rodzicielom?

– Niechże Bóg broni, zachowa! Nigdy w świecie!

– Ano, to matka jej nie puści. Ani mowy.

Wojciech się zaśmiał cicho.

– U nas w chałupie ino jedno rządzi, czyli ja. Drugie zasię słucha, czyli Margosia. Właśnie tak jak Pan Bóg Przenajświętszy rozkazał.

– Ale wiem, wiem – niechętnie odrzuciła staruszka. – Od dzieckaś taki zawzięty. Zawdy ino wszystko po twojej woli musiało być. Sparty 30 30 sparty – dziś: uparty. [przypis edytorski] jak kozioł.

– Ale za to pół wieka z biedą za bary się wodzę i przecie nas jeszcze nie zadławiła do cna.

– Tedy powiedz, dlaczego chcesz Basię wygonić?

– Długo by o tym gadać…

– Ano, to rzeknij krótko.

– Pamiętacie Zbrojów?

– Co bym nie miała pamiętać. Z ojców, praojców nasze sąsiady.

– Tak. Jest i z ojców, praojców niezgoda między nami. Jakiś widno mocny bies upodobał sobie te dwa rody, bo z byle czego do nienawiści podwodzi. O patyk, o garść siana, o głupią gruszkę. Wieczne swary między Zbrojami a Trzaskami. Sprawiedliwość im oddać trzeba, zawdy 31 31 zawdy (daw.) – zawsze. [przypis edytorski] umieli się rządzić, oszczędzać, skąpić, byle ino majętności przysparzać, to i nagromadzili bogactwa pełne skrzynie, a niemal ćwiartka gruntów łobzowskich w ich ręku. My zaś, Trzaski, ano 32 32 ano (daw.) – tylko. [przypis edytorski] wedle swego miana żyjemy. Dużo onych Trzasków od wiek wieka bywało, a co pokolenie, to gorsza bieda. Ot, i w dzisiejszych czasach powiedzmy: Paweł Zbroja, bogacz nad bogacze, ma ino syna jedynaka i dwie dziewuszki. U mnie ani w niedzielę nie jada się do syta, a jest nas wszystkich razem dziewięcioro w chałupie. Zaś o tej godzinie może ta jeszcze przybyło jedno więcej.

– Abo co?

– Ano… Dy już takie zaprowadzenie u Trzasków, że co rok, to prorok.

– Widzisz, Wojtek, powiem ci prawdę. Strasznieś chłop nierozgarniony. Baśki się chcesz wyzbyć właśnie teraz, kiej 33 33 kiej (gw.) – kiedy. [przypis edytorski] matka niedomaga?

– Dajcież mi się wygadać dokumentnie! Po cóżem o Zbrojach zaczął? Widno cały kłopot na nich się opiera.

– Bardzom też ciekawa, co mi powiesz.

– Odkąd Paweł Zbroja ostał wójtem łobzowskim, dmie 34 34 dąć się – tu: puszyć się, pysznić. [przypis edytorski] ci tak, co nie wiadomo, jak mu się kłaniać: czy jak miłościwemu królowi Kazimierzowi, czy może jeszcze krzynę niżej.

– Cóż to ma do Baśki?

– O, jakaście to nagła! Zaraz się dowiecie! Tedy 35 35 tedy (daw.) – więc, zatem. [przypis edytorski] , jako spominałem, jedynaka se uchował jak malowanie. Parobek rosły, na gębie czerwony niczym jabłuszko, a do wszelakiej roboty zgrabny, jak by się od urodzenia wszystkiego uczył. Najstarszy komornik z łobzowskiego dworca wziął go za stajennego do królewskich koni.

– A co mnie do królewskich koni?

– Słusznie, wam nic. Ale zarówno Staszkowi Zbroi nic do naszej Baśki, a czego lata za dziewczyną?

– O, rany!

– Dziękować Panu Jezusowi, zrozumieliście przecie, co za przyczyna, że chcę dziewuchę wyprawić z domu.

– Poczekajże, a cóż Basia na to?

– Basia? Po rozżarzonych węglach leciałaby za nim, ino by palcem kiwnął.

– To po cóż dzieciska rozrywać, kiej się ku sobie mają! – zawołała Jacentowa, splatając ręce. – Dać na zapowiedzi, pożenić i kwita.

– Aha, stary Zbroja pierwej ubije chłopaka, niżeli u Trzasków synowej będzie szukał. On by się i wojewodzianki nie zląkł. A mnie i moją babę nienawidzi aż strach. Ino mię ujrzy w polu czy na podwórku, pomstuje tak, że uszy więdną. Baśkę wyzywa od dziadówek, przed ludźmi nas czerni 36 36 czernić – dziś popr.: oczerniać. [przypis edytorski] , niemal plwa na nas.

– Ha, wola boska, a tyś ojciec. Czyń, jako rozumiesz. Kiedyż mi dziewczynę przyprowadzisz?

– Właśnie dziś, zaraz, coby nie miała sposobności powiadomić Staszka. Pewnikiem już jest na targu. Miała przyjechać z Wątorkową. Zginie dziewucha jak kamień w wodę. Niech wójt swaty posyła, gdzie wola. Z moim uczciwym dzieckiem napraszał się nie będę. Ino niech ciotka strzeże Basi jak oka w głowie, żeby się ptasznik 37 37 ptasznik – myśliwy polujący na ptaki. [przypis edytorski] o turkawce 38 38 turkawka – ptak podobny do gołębia, przen.: młoda dziewczyna. [przypis edytorski] nie zwiedział.

– A to co za rwetesy? Coś się dzieje na targu? Zobacz no, Wojtek, czego ludzie tak krzyczą?

– Baśka?! Skądeś się tu wzięła? I taka zdyszana? Wilki cię gonią po mieście czy co?

– Szukałam was, tatusiu… Idźcie, na miły Bóg, ratować Wątorka, bo go baba na śmierć zatłucze… O, tam… Widzicie? Pod świętym Wojciechem.

– Pilnujcie tobołka, Jacentowa, zaraz wracam. A ty stój wedle 39 39 wedle (daw.) – obok. [przypis edytorski] ciotki. Ani mi się rusz!

Skoczył Wojciech co żywo na pomoc kumotrowi. Ledwo się przepchał przez tłum gawiedzi śmiejącej się z zaperzonej 40 40 zaperzony (daw.) – rozgniewany. [przypis edytorski] niewiasty i bitego chłopa.