Maria Konopnicka - O krasnoludkach i sierotce Marysi

bezpieczność – dziś: bezpieczeństwo. [przypis edytorski]

pług – narzędzie rolnicze przeznaczone do orki. [przypis edytorski]

z lipowego dziupla – dziś: z lipowej dziupli. [przypis edytorski]

pokojowiec – służący mieszkający w domu i pomagający w codziennych czynnościach. [przypis edytorski]

prawić – mówić, opowiadać. [przypis edytorski]

barłóg – legowisko niedźwiedzia lub dzika; potocznie o niechlujnym, nędznym posłaniu. [przypis edytorski]

Światowid a. Świętowit – bóstwo wojny i urodzaju plemion słowiańskich. Posągi przedstawiające Świętowita to słupy, zakończone rzeźbą przedstawiającą cztery twarze zwrócone w cztery strony świata. [przypis edytorski]

dla ich małości – z powodu ich niewielkich rozmiarów. [przypis edytorski]

plewy – odpadki powstające podczas młócenia roślin, zwłaszcza zbóż. [przypis edytorski]

rżnąć sieczkę – ciąć słomę na paszę dla zwierząt. [przypis edytorski]

trząść słomę – prawdopodobnie chodzi tu o robienie tzw. trzęsionki : słomy zmieszanej z sianem, używanej jako pokarm dla bydła. [przypis edytorski]

motać przędzę – zwijać, nawijać na coś przędzę, tj. nić służącą do wyrobu tkanin. [przypis edytorski]

obejście – słowo używane do określenia całego gospodarstwa: podwórza, domu, budynków gospodarczych takich jak stajnia, stodoła. [przypis edytorski]

bodnia – rodzaj beczki z wiekiem do przechowywania zboża lub kapusty. [przypis edytorski]

garstewka – dziś: garsteczka. [przypis edytorski]

łątka (daw.) – lalka, marionetka. [przypis edytorski]

ułomy w okienkach – prawdopodobnie chodzi o lufciki, małe okienka dające się osobno otwierać. [przypis edytorski]

zmówiny – rozmowa swata z panną i jej rodzicami o zaręczynach. [przypis edytorski]

postrzyżyny – stary słowiański zwyczaj, rodzaj inicjacji, w którym chłopcom wchodzącym w dorosłość rytualnie obcinano włosy. [przypis edytorski]

kołacz – nazwa pszennego ciasta, o kształcie kolistym. Dawniej obowiązkowego na ważnych uroczystościach, świętach. [przypis edytorski]

polityczny (daw.) – umiejący się zachować odpowiednio, szanujący względy wszystkich. [przypis edytorski]

gęśliki – zdr. od: gęśle : archaiczny instrument smyczkowy. [przypis edytorski]

stoi w (…) księgach – jest napisane w księgach. [przypis edytorski]

stać (daw.) – wystarczyć. [przypis edytorski]

precz się ze sobą darli – ciągle kłócili się między sobą. [przypis edytorski]

alić (starop.) – i oto, oto. [przypis edytorski]

padły Niemcy – dziś popr. padli Niemcy. [przypis edytorski]

głoskiem – dziś: głosikiem. [przypis edytorski]

wyciągać – tu: wyśpiewywać. [przypis edytorski]

zuczyć (daw.) – dziś: nauczyć. [przypis edytorski]

wymizerować się – dziś popr. forma: wymizernieć. [przypis edytorski]

ścisło – dziś popr.: ścisnęło. [przypis edytorski]

trapić – dokuczać, martwić. [przypis edytorski]

zagon – wąski kawałek ziemi uprawnej. [przypis edytorski]

hurma – tłum, duża liczba ludzi. [przypis edytorski]

cybuch – część fajki. [przypis edytorski]

przed wieki – dziś: przed wiekami. [przypis edytorski]

miesiąc (poet.) – księżyc. [przypis edytorski]

moiściewy – okrzyk wyrażający zdziwienie, zachwyt. [przypis edytorski]

skroś (daw.) – wskroś. [przypis edytorski]

po lekuchnu – leciutko; por. konstrukcję: po trochu. [przypis edytorski]

rozhowor – rozmowa, opowieść. [przypis edytorski]

dębek – dziś popr.: dąbek. [przypis edytorski]

dąbrowa – dębowy las. [przypis edytorski]

Piast – legendarny założyciel dynastii Piastów. [przypis edytorski]

Rzepicha – żona Piasta i matka Ziemowita (Siemowita). [przypis edytorski]

synaczek – dziś: syneczek. [przypis edytorski]

Ziemowit – popr.: Siemowit; syn Piasta i Rzepichy, domniemany następca króla Popiela i pradziad Mieszka I. [przypis edytorski]

pierwszy raz ostrzyc złote włosy – tzw. postrzyżyny; rodzaj inicjacji; wejście młodego chłopca w dorosłość i uwolnienie się spod opieki matki, często mające charakter uroczystego obrzędu. [przypis edytorski]

podjezdek – określenie młodego, nieujeżdżonego całkowicie, konia. [przypis edytorski]

aliści – jednak, mimo to. [przypis edytorski]

zachodowa – dziś popr.: zachodnia. [przypis edytorski]

zawieść – zaśpiewać; por. zawodzić. [przypis edytorski]

świetlica – tu: pomieszczenie, pokój jasno oświetlony i służący do spotkań towarzyskich. [przypis edytorski]

wyjść na zaproże – wyjść za próg. [przypis edytorski]

na powierzch – na wierzch. [przypis edytorski]

siermięga – rodzaj płaszcza noszonego dawniej przez ubogich chłopów. [przypis edytorski]

przędza – nitka służąca do wyrobu m.in. tkanin. [przypis edytorski]

pasieka – ule wraz z pszczołami. [przypis edytorski]

szafarz – osoba zarządzająca gospodarstwem, spiżarnią. [przypis edytorski]