Władysław Łoziński - Oko proroka

barwa – tu daw.: strój, mundur. [przypis edytorski]

biesaga – torba, sakwa. [przypis edytorski]

mołojec (daw. ukr.) – dzielny młody mężczyzna; bohater; wojownik. [przypis edytorski]

Kozacy „nieposłuszni” – wolni, nie znajdujący się na niczyjej służbie. Wolni Kozacy mieszkali w XVII w. na Zaporożu w dolnym biegu Dniepru (dziś płd.-wsch. Ukraina). [przypis edytorski]

Terpy, Kozacze, budesz otomanom (ukr.) – wytrzymaj, Kozacze, a zostaniesz atamanem (dowódcą). [przypis edytorski]

po rusku (tu daw.) – po ukraińsku. [przypis edytorski]

Czerkasy – miasto nad Dnieprem, ok. 200 km na płd. wsch. od Kijowa. [przypis edytorski]

assawuła a. esauł – oficer kozacki, adiutant atamana. [przypis edytorski]

przeworyna – zagroda w stajni dla jednego konia. [przypis edytorski]

łubie – kołczan, pojemnik na strzały. [przypis edytorski]

kobza – strunowy instrument muz. popularny wśród Kozaków, podobny do lutni lub mandoliny. [przypis edytorski]

olstro – skórzany futerał na pistolety, podwieszany przy siodle. [przypis edytorski]

kulbaka – wysokie siodło. [przypis edytorski]

rychłoli (daw.) – czy prędko; jak szybko. [przypis edytorski]

nagotować – tu: przygotować, przyszykować. [przypis edytorski]

ino waryty, koby buło szczo! (daw. ukr.) – tylko gotować, gdyby było co (gdyby się coś znalazło). [przypis edytorski]

burzan (z ukr. бур’ян , burian ) – chwast, zielsko. [przypis edytorski]

znaju (ukr. знаю ) – wiem, znam. [przypis edytorski]

liman – zatoka u ujścia doliny rzecznej do morza. [przypis edytorski]

wereszka a. brzechwa – drzewce strzały. [przypis edytorski]

płoszczyk – płaski grot strzały. [przypis edytorski]

więciorek a. więcierz – plecionka, gęsta sieć w formie cylindra z wikliny. [przypis edytorski]

czyste pole (z ukr.) – puste pole. [przypis edytorski]

siewierz (daw.) – północ. [przypis edytorski]

cale (daw.) – wcale; zupełnie, całkiem. [przypis edytorski]

czumak (ukr.) – chłop zarabiający na życie przewożeniem towarów na długich trasach, często wozem zaprzężonym w woły. [przypis edytorski]

żupica (daw.) – płaszcz, długa kurtka. [przypis edytorski]

pletnia (daw.) – pleciony bicz z bydlęcej skóry. [przypis edytorski]

lubom nic nie rozumiał (daw.) – chociaż nic nie rozumiałem. [przypis edytorski]

na niezabudysz (daw. ukr.) – na pamiątkę. [przypis edytorski]

debra a. debrza – dół, wąwóz, rozpadlina. [przypis edytorski]

chadzka – wyprawa. [przypis edytorski]

Boh znaje (ukr. Бог знає ) – Bóg jeden wie. [przypis edytorski]

Ławra Peczerska – ośrodek religijny, dziś w granicach Kijowa; klasztor, w którego podziemiach (pieczarach) spoczywają mumie wielu świętych i błogosławionych mnichów prawosławnych. [przypis edytorski]

Sicz Zaporoska – wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru. [przypis edytorski]

Zaporoże – kraina w dolnym biegu Dniepru, poniżej porohów, zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich. [przypis edytorski]

Krzysztof Kosiński herbu Rawicz (1545–1593) – polski szlachcic, który po utracie majątku został hetmanem kozackim. Zorganizowany przez niego najazd, mający pierwotnie na celu odzyskanie dóbr ziemskich pod Kijowem, przeistoczył się w bunt kozacki przeciwko Polakom. [przypis edytorski]

Jacko Nerodycz-Borodawka (ukr. Яцько Бородавка- Неродич ; zm. 1621) – hetman Kozaków Zaporoskich w latach 1619–1621. W czasie wojny z Turcją został przez Kozaków pozbawiony władzy na rzecz Sahajdacznego i stracony pod Chocimiem. [przypis edytorski]

Grzegorz Łoboda (ukr. Григорій Лобода ; zm. 1596) – hetman kozacki, uczestnik powstania Nalewajki przeciwko Polsce, uważany przez współplemieńców za zbyt ugodowego w stosunku do Polaków, w czasie bitwy pod Łubniami został posądzony o zdradę i zabity. [przypis edytorski]

Seweryn Nalewajko a. Semen Nalewajko (ukr. Северин Наливайко ; zm. 1597) – ataman kozacki, przywódca powstania przeciwko Rzeczypospolitej 1595–1596, pokonany przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego i ścięty. [przypis edytorski]

Petro Konaszewicz-Sahajdaczny herbu Pobóg (ukr. Петро Конашевич-Сагайдачний ; 1570–1622) – hetman kozaków rejestrowych, uważany za jednego z najwybitniejszych wodzów kozackich. [przypis edytorski]

Synopa – miasto portowe w Turcji, ok. 650 km na wsch. od Stambułu. [przypis edytorski]

Archioka – prawdopodobnie Ortaköy, dziś dzielnica Stambułu. [przypis edytorski]

Oczaków – miasto portowe, dziś na terenie Ukrainy; założone w starożytności jako kolonia Miletu; w XV-XVIII w. bywało pod panowaniem polskim i tatarskim. [przypis edytorski]

z Konaszewiczem Warnę spalił – w latach 1613–1620 Kozacy pod wodzą Konaszewicza-Sahajdacznego złupili i spalili porty tureckie nad Morzem Czarnym: Warnę (dziś Bułgaria), Synopę (w środkowej części Turcji), Oczaków (dziś Ukraina) i podpalili i splądrowali nawet przedmieścia samego Stambułu. [przypis edytorski]

Stanisław Koniecpolski herbu Pobóg (1591–1646) – hetman wielki koronny, kasztelan krakowski, uważany za jednego z najwybitniejszych polskich dowódców. Brał udział w wielu walkach z Tatarami i Turkami, spędził trzy lata w niewoli w Stambule, wykupiony, był głównodowodzącym w wojnie przeciw Szwecji. Był bardzo ceniony przez króla i szlachtę, a do Kozaków odnosił się z ostentacyjną pogardą, co wywoływało ich nienawiść i szacunek jednocześnie. [przypis edytorski]