Ганна Навасельцава: Вужыная каралеўна

Што ж, пабачыла ростань вячэрніх дарог. Пабачыла яго, каралевіча чарадзейнага вужынага народа. Чарадзея-пярэваратня. Ці ж сапраўдным толькі было ягонае чалавечае аблічча?..

Ці гэта мне прыснілася-прымроілася, ці гэта некалі было?.. Няма ж у чараў памяці.

Знікаюць ростані дарог у празрыстай смузе. Высокае, нязвыкла высокае неба. Спавівае вялікі свет сваімі цягуча-сінімі чарамі сястра мая, Вячэрніца. Толькі не адны яе чары разлітыя па-над светам. Кліча і заваблівае такая прыгожая зямля.

На змярканні выходзіш мне насустрач, Вужыны каралевіч. Закрываеш сабой такія зазыўныя ростані дарог. Ад чаго мяне засланяеш, як засланяюць людзей ад чорных закляццяў мудрыя вужы? Што ад мяне хаваеш?

А ты назваў мяне светлай Сонцавай сястрою. І нічога не хацеў ад мяне хаваць. Ні таго, што шукае цябе мой брат ды адшукаць не можа, ні таго, што ніколі не забудзецца вужыны народ пра страшную Сонцаву кару. І яшчэ ты спытаў, калі ж паклічу я свайго брата, паклічу вялікае Сонца.

— Не буду Сонца клікаць, Вужыны каралевіч. Не хачу цябе караць, а хачу табе верыць.

А што б сталася, калі б спаліў цябе мой брат. Не хацела я, Зараніца, рабіцца нечым змярканнем. Ведаць бы, што і ты быў шчырым. Толькі стала я Вужынай каралеўнай. Стала Зараніца цямнейшай за Вячэрніцу.

— І дзе ж карона, сястра? — пытаецца Сонца. — Дзе ж залатая карона, роўная мне?

— Я не адкажу табе, брат. Хопіць ужо гневу, хопіць скамянелых сэрцаў. Няхай бы і ты забыўся пра тое, што паліць цябе.

Але Сонца заўсёды было агнём. Агонь жа не мог забыцца.

А я ніколі не змагу забыцца пра твой вялікі давер, Вужыны каралевіч, чарадзейнае спадзяванне гэтай зямлі.

І што ж такое сталася, што Сонца сказала мне:

— Зменіць свет гнеў на літасць, сястра. Вяртайся да свайго Вужынага каралевіча.

І яшчэ пачула я апошнія словы, моўленыя адвечным Сонцам:

— Але не перастану я шукаць самую чарадзейную залатую карону.

Што ж, брат, хто б смяротны ці несмяротны табе не паверыў. Не пераставай яе шукаць. Прыветна ахінаюць мяне вужыныя чары, самыя надзейныя чары прыгожай зямлі. Яны могуць вярнуць мінулае, могуць прадказаць будучае. Трэба толькі адно — пажадаць.

І я вяртаю наша мінулае. Толькі наша з табою, Вужыны каралевіч, каб зноў яго перажыць. Я хачу зразумець, што павінна змяніць, каб адвесці бяду. Хачу ратаваць тваіх хлопчыкаў, хачу ратаваць цябе, гонар вужынага народа.

Бачу, як беражэш ты двух братоў. Становяцца дарослымі хлопчыкі, якія шануюць звычай сваёй зямлі. Ты можаш ганарыцца, мой каралевіч. Яны чуйныя да ўсяго, што адбываецца на свеце. Цябе ж нішто так не выяўляе, як спагада. І зноў чую, як дзівяцца простыя людзі з каралевіча-чарадзея. Перастаў ты хавацца немаведама дзе і часта з’яўляешся побач з ужо вялікімі Рыданавымі сынамі. І тыя, хто памятаюць, што насіў ты іх некалі на руках, не заўважаюць ані сівых валасоў, ані зморшчынак на тваім чале. Выраслі браты, але ты не пастарэў ані кроплі. Не ведаюць яны, самыя простыя, што такое вужыная кроў. Зайздросцяць. Баяцца. Але я ведаю, што даражэйшы ты Рыдану за родных сыноў. Можа, з гэтага ўсё пачалося.

— Вужыч, — чую тваё чалавечае імя з вуснаў братоў. — Раскажы нам пра свайго бацьку.

— Якім быў кароль твайго народа? — пытаецца старэйшы.

— Якія чарадзействы ён мог тварыць? — не маўчыць і малодшы.

— Ён быў слаўным? — гэта старэйшы.

— Ведаў усё пра чары і чарадзеяў? — гэта малодшы.

Хочуць быць падобнымі да цябе, і смяецца з сыноў стары Рыдан:

— Хтосьці жадае браць з цябе прыклад, Вужыч. Ці здолее толькі.

А ты, мой каралевіч, не быў бы тым, хто мне спадабаўся, калі б не адказваў:

— Здолеюць. І будуць слаўнымі валадарамі, і будуць спагадлівымі чарадзеямі. І будуць любіць свой народ, сваю зямлю.

Але нічога не расказваў ты пра свайго бацьку, пра вялікага Вужынага караля, каму проста было пахіліць майго брата — трысветлае Сонца. Нічога не расказваў, але ж хіба не думаў, не ўспамінаў пра яго, кроўнага, кожны раз, калі глядзеў ва ўсмешлівыя Рыданавы вочы.

Кароткія мае імгненні перад узыходам Сонца, але здолела я ўбачыць, як бясконцы смутак поўніць чалавечае Рыданава сэрца. Поўніць кожны раз, як ён глядзіць на цябе, Вужыч. Пра што ж ты смуткуеш, бацька харошых сыноў. Не ведаю пра тое. І чамусьці маруджу паклікаць чары.

— Вужыч, раскажы. Вужыч, навучы. — не адпускаюць цябе тыя, кімі ты болей за ўсіх ганарышся.

А я хачу дазнацца пра таямніцу, якую хавае стары Рыдан. Хто ж стане глядзець табе ў вочы, праніклівы чалавеча, калі не могуць людзі надзівіцца з каралевіча вужынага народа. Угадае ён запаветныя мары і жаданні, слаўна парадзіць ды падкажа. І людзі болей вераць яму, Вужычу, чым самому Рыдану. Але і яны, каму не дадзены чары, нібыта ўведалі, што слухаюць яго слова азёры і крыніцы, палеткі і лясы. І почасту ты знікаеш, Вужыч, у цёмных балотах. Куды? Навошта?