Ганна Навасельцава - Вужыная каралеўна

— Ратуй іх, ратуй мяне, мая каралеўна.

— Заўсёды, мой каралевіч.

Я ж бачу, як нясе цмок злы нябесны агонь. Нясе буры, маланкі ды навальніцы. Карае яго Пярун, гневаецца зямля. Гневаецца на яго, асуджанага прынесці пажар, працятага Перуновым стрэлам, заклятага скамянець. Гневаецца, не спачувае. Толькі хіба мае віну закляты. За што яму пракляцце. За што яму небыццё... За што яму няпамяць... Я, Вужыная каралеўна, ведаю, што, хоць і знікла залатая карона, але засталіся чары. Неўладныя над сабою, асуджаныя шукаць страчанае. Шукаць і не знаходзіць... Асуджаныя пакутаваць, зноў і зноў праходзячы зачараванае кола.

Лёгка ўлавіць Перуновы гнеў і перастаць быць сабой, і забыцца на ўсё, што было. Адбірае нябесны гнеў памяць. І навошта тады ідзе насустрач той, каго ніколі б не хацела бачыць. Той, хто вечна ходзіць над зямлёй высокімі промнямі. Пякучыя промні, праніклівы позірк, неміласэрная пагарда:

— Нарэшце ты вярнулася, сястра мая, Заранка-Зараніца. Доўга ж ты хадзіла па зямлі.

Я ведаю. Але не даўжэй за вечнасць, а Сонца вечна ходзіць над зямлёй.

Яно, Сонца, сагравае ды лашчыць свет. Ад Сонцавай дабрыні цвітуць краскі-кветкі, ад Сонцавай сілы вызваляюцца з ледзянога палону сінія рэкі. І славяць людзі яго і мяне, Заранку-Зараніцу, малодшую Сонцаву сястру. Сястру, якая ідзе наперадзе Сонца, але ніколі не будзе роўнай яму. Гэта я першай усміхаюся зямлі. Але так нядоўга. Сонца ж доўга-доўга глядзіць на зямлю. І няма нічога, што б схавалася ад высокіх усюдыісных промняў. І толькі Сонца ведае ўсю праўду пра двух родных братоў.

— Раскажу табе, сястра, што зрабіў з тымі братамі твой любы, твой абраны, Вужыны каралевіч.

Правальваюся ў нетры Сонцавай памяці, іскрыстай і выразнай да самай маленькай драбніцы. І бачу праніклівымі Сонцавымі вачыма, як знікаюць пераможаныя вужы ў багнах ды балотах. Яны паўсталі супраць яго, Сонца, і яны пакараны. Скамянелі на зямлі цмокі-волаты, забіты спапяляльным Перуновым гневам Вужыны кароль, і толькі таямнічы каралевіч вужоў паспеў некуды схавацца. Не знаходзяць яго пасланыя наўздагон маланкі-бліскавіцы, дарма падае на зямлю Перуновы гнеў, доўга няма ані слыху, ані следу. Толькі не зніклі зусім вужыныя чары.

— Цяпер ты ведаеш, сястра, як усё пачыналася. І як усё хутка скончылася, не паспеўшы пачацца.

І не толькі Сонцава памяць, з якой не згубілася яшчэ нічога, расказвае мне, што ж адбылося далей. Павялі над зямлёй зоркі ясны карагод і ўбачылі, як падараваў Вужыны каралевіч свае чары двум маленькім хлопчыкам, сынам старога сівавалосага Рыдана, уладара вялікай і слаўнай зямлі. І не магло болей Сонца пакараць каралевіча вужоў. Сталі падрастаць хлопчыкі-абраннікі, у ладзе і згодзе квітнела самая прыгожая зямля. І тады ўбачыў празрысты месік, падслухалі шэрыя хмурынкі, пра што шэпчуцца простыя людзі. Маўляў, ёсць у Рыдана-валадара старэйшы за двух малодшых сыноў Каралевіч-чарадзей. Думае ён пра тое, як заняць бацькоўскі пасад, і не шануе ані роднага бацькі, ані клапоціцца пра малодшых баратоў. Хаваецца з чорнымі думкамі няведама дзе. Нездарма ж ніхто яго не бачыць. Ні зоркі, ні месік, ні хмаркі тады напраўду не бачылі майго каралевіча.

Цягне да мяне рукі сястра мая, Вячэрніца, старэйшая за Сонца. Што ж, мы ніколі не маглі дацягнуцца адна да адной, хоць вельмі хацелі. Гаворыць мне, каб не слухала Сонца, каб не баялася яго нялітасці. І яшчэ гаворыць мне, што добры і слаўны мой Вужыны каралевіч. У той час, калі змярканне ахінала зямлю, калі Сонца ўжо хавалася, але не наступала яшчэ цемрадзь ночы, нібы ў чаканні некага з’яўляўся ён на ростанях дарог. Гналі трывожныя вятры лёгкія хмары, шапталі свае замовы чараўнікі, шукалі пярэваратні свайго новага аблічча, а ён цярпліва чакаў некага аж да самай ночы. Ці дакачаўся толькі.

Ходзіш ты на змярканні, сястра мая Вячэрніца. Любіш хадзіці па зямлі. І я памятаю, што ты аднойчы сказала мне:

— Лёгка ты ляціш, сястра, наперадзе Сонца. Але ці паспець табе за тую кароткую хвіліну наглядзецца на такую прыгожую зямлю. Доўга я хаджу па зямлі ды пакутліва суступаю месца ночы. Зноў і зноў перамагае мяне ноч, смяецца, што слабая сястра ў вялікага Сонца, толькі кожнае імгненне тых пакут вартае.

І я памятаю, сястра, што захацела пабачыць-пахадзіць па такой прыгожай зямлі. Доўга прасіла Сонца-брата адпусціць мяне, доўга не хацеў ён таго ўчыніць, але ж хіба можна было ўтрымаць імклівую Заранку-Зараніцу. «Ляці, сястра, што ж мне з табою рабіць», — прагучалі братавы словы, і я пайшла за табою.