Ганна Навасельцава - Легендарныя апавяданні

Ганна НАВАСЕЛЬЦАВА

ЛЕГЕНДАРНЫЯ АПАВЯДАННІ

З бяздоннага багацця...

Пявун-звон трымцеў ціха, тужліва. Як жаліўся ды плакаў, як шкадаваў. Пра што? Я не мог яго зразумець. Хоць і бачыў тое самае, чуў тое самае, перажыў тое самае...

— Не падманвай сябе! Як ты можаш нешта перажыць? — гэта ён мне азываецца з бяздоннай глыбіні, угадаўшы маю таемную думу.

Можа стацца, што і не зусім таемную. Ды і чаго таіцца... З таго, што быць нам давеку рознымі? Часам такім паразумецца прасцей, як самым блізкім.

— І не думаў падманваць, — шапчу з верасамі ў адказ. — Толькі не жалюся, не плачу. Хопіць і табе ўжо нудзіцца. Проста падумай, пачакай.

— Не веру, не веру табе, — гнеўна трымцяць азёрныя хвалі, не хаваюць сваёй нязгоды.

І смешна робіцца тады. Так, як было ў самым пачатку...

— Бом, бом, бом! Ну, і з чаго мы смяёмся? З саміх сябе?

А чаму б і не? Ты ж не засмяешся. Хоць і спеўны, хоць і гаваркі. Ды не ўмееш заходзіцца звонка.

— Умеў! Некалі... А ты ж — маўклівы, ты ж — пануры...

— Я не заўсёды быў такім.

— Я памятаю. Бом, бом, бом! Памятаю!

І мне тое не забыць. Толькі якое ў гэтым шчасце? Паўсталі курганы, задымелі ціхімі верасамі там, дзе я некалі прайшоў. Веліч ды ўзнёслы спакой калышуцца ветрам, як азёрныя хвалі. Там яднаюцца і радасць, і боль. Гэта я. І я б хацеў пазбавіцца гэтага. Адно ніколі не змагу, як ты не зможаш пазбыцца песні.

— Не змагу, бо не хачу! — выгукваеш мне ў адказ.

— Не веру табе!

І тады смяешся ты, звонкагалосы. Добры. Ціхмяны. Лагодны. Не такі, як я. Ды ўсё ж не з тых, якія даруюць. Мы абодва і прабачалі, і каралі. І забываліся пра тое. А ці адмовіліся ад гэтага? Не ведаю. Пявун кажа мне зноў, што пазбыўся ўжо летуцення і спачування. А я зноў яму не веру. Занадта доўга бачыў, занадта доўга ведаў. Ды і сам ты ці верыш, ясны?

— А што не верыць? Успомні, як з’явіўся княжы курган.

— Не забыў. Ды ці не быў гэта адзіны раз, калі на крыўду ты азваўся крыўдай?

Помню, як ты спяваў-звінеў над слаўным горадам. І сам быў жаданым, і сам стаўся слынным. Цябе слухалі, твайго голасу чакалі. Акрыляў, спавядаў, будзіў. Азываўся ў самых прарочых сэрцах. Ды і як не з таго ў самога цябе забілася сэрца. Жывое, чулае.

— Не, ніколі не займее сэрца жалезны звон.

Пярэчыш мне. А ўсё ж я думаю, што абудзілася ў табе сэрца. Іначай чаго ж ты спужаўся, як прыйшоў той грозны ваяр. Хоць не, зусім ты не баязлівец. Спудзіўшыся ад нечаканасці, не змаўчаў, а стаў клікаць абаронцаў горада. І яны пачулі цябе.

— Нядоўгай была абарона.

— Вось, чуеш сам сябе? І дагэтуль памятаеш, і дагэтуль шкадуеш. Значыць, маеш сэрца. Ці зноў мне, твайму вечнаму саперніку ды зласліўцу, веры не дасі?

— А што верыць ці не верыць. Ты ж там быў, усё бачыў.

Гэта праўда. Я быў і бываю ўсюды, дзе ўспыхвае бойка. А тады звінеў і на сценах, і ў дзядзінцы. Кароткае, адчайнае змаганне, яшчэ больш упартае ад таго, што прыйшлі адна да адной няроўныя сілы. Накацілася чужынская, злавесная, вынішчальная. Бясконцая, нібы азёрныя хвалі. Паўстала супраць яе нам абодвум блізкая. Узялася за зброю тая, што не ўмела нападаць, а толькі баранілася ды не хацела саступаць. Я памятаю тых, хто быў з ёю. Што ж з таго, як было іх мала? Але яны перамаглі.

— Іх перамаглі, ты хацеў сказаць.

— Не, зусім не памыліўся. Можна перамагчы, паміраючы. І можна стаць назаўжды зганьбаваным ды пераможаным, застаўшыся жыць.

Веру, што цяжка табе гэта зразумець. Вось чаму мы такія розныя. Але ж якая ўчынілася тады бойка! Тыя, чужынцы, былі і моцнымі, і рашучымі. І не аднойчы лёгкім наступам бралі горад. Не сумняваліся, што ды як рабіць. Але ж такога прагавітага змагання, не, зусім не чакалі. Былі здзіўлены. А я даўно ўжо ўведаў, што здзівіць — гэта значыць перамагчы. І доўга-доўга пасля не бачыў я такой смеласці.

— Сапраўднай смеласці?

— І не пытайся. Табе ёсць, чым ганарыцца. Ёсць што славіць у песні.

— Я і славіў. Не маўчаў, пакуль хоць хто заставаўся жывы. Каб чулі яны, каб спадзяваліся.

— О, так! У той дзень я чуў цябе ўсюды.

Але загінуў апошні з абаронцаў, і ты замаўчаў. Ціха. Жалобна. Скрушна. Так, як цяпер плачаш. Ты не вытрываў. Ды што я кажу? Зможаш-здолееш усё, вечны, жалезны. Не змагло ў той дзень тваё жывое сэрца.

— Не змагло.

Той, злавесны волат, пачуў цябе. Пазнаў у тваім голасе выклік, зразумеў непакору. Не мог адчуваць сябе пераможцам, пакуль ты быў. Проста быў па-над сваім светам. І таму загадаў скінуць цябе са званіцы, утапіць у глыбокім возеры. Каб назаўжды пазбавіць голасу зваяваны горад.