Ганна Навасельцава: Легенда пра шыпшыну

— Пытаецца светлая, якая ніколі не спазнала цяжару ад змроку, моцы ад гневу, ці прабачу я яе. Пытаецца і не ведае, што раіць мне ноч яе запалохаць і скарб, які яе чарам адкрыўся, забраць. Спадзяецца на Сварогаў дарунак і не ведае, што шэпча мне самотны ветах заўладаць скарбам, які належыць мне па праве. Не можа і здагадацца, пра што вые мне белы воўк.

Толькі... маўчу, нічога не раблю. Ведаю, што не адступіцца ад волі сваёй цёмная ноч. І ветах. І ты, воўк белы, драпежны. Прыспешваеш мяне сваім выццём. Няўжо і я не адступлюся з вамі? Я не паслухаю цябе. Я не паслухаю ўсіх вас. Не паслухаю адзіны раз.

І цяпер, праз час, я адчуваю тваю волю, цёмная ноч. Толькі не магу я знайсці адказу. Адгукніся мне, Дзіў. Дапамажы зразумець.

— Не адмяніла сваіх чараў тая, якая верыла ў свет. Не вярнуў гэтых чараў ты, адзіны, хто мог так зрабіць. І хто павінен быў так зрабіць, бо ў гэты свет не верыў. Што ж, нездарма скрыўдзіліся ноч, ветах і белы воўк, — прамаўляе мне змрочны Дзіў.

А я бачу ў замеці жоўтых тужлівых лістоў цябе, светлая чараўніца. Пайшла ты ў няблізкі вялікі свет. Не змог я змагацца з табою. Позірк твой, светлы, харошы, забыць не магу. Нагадаюць пра цябе ноч, ветах і воўк, якія чуйна слухаюць слова маё.

І цяпер, як і тады, пра нешта выеш, белы воўк, пра некага плачаш. Я памятаю, што некалі, даўно-даўно, ты мне адказаў.

«Пра цябе і пра яе, чарадзей начны, дзіўны-непрадказальны. Вось і пачалася ваша легенда...»

***

Крычыць уночы Дзіў, адкрывае мне памяць. Смяецца з мяне здзекліва, кпліва, зусім не так, як смяялася ты, цёмная ноч. І чуецца ў ягоным голасе дакор: маўляў, літасцівыя ноч, ветах і воўк да свайго абранніка, толькі як ты мог забыць пра іх волю. Як мог спадзявацца, што будзеш мудрэйшым за іх.

— А чаго ж ты хацеў, чарадзей? Зрушыла светлая чараўніца адвечны лад.

Я ведаю гэта, Дзіў. І ўсё ж не магу паверыць, што маглі яны ўчыніць такое. Памятаю, як мовіла мне ноч, што слухаюцца яе магутныя багі, слухаюцца не так, як смяротныя. Памятаю, як загарнуўся ветах у чорныя хмары, пакрыўджаны маёй пагардай. Памятаю, што знік ты некуды, белы воўк. Дзе ж ты быў? Я і цяпер не ведаю.

Памятаю. Ты адкрываеш мне памяць, Дзіў. І зноў, як быццам гэта здарылася імгненне таму, чую, што бязгучна ляціць над светам слова вялікага Сварога. І зноў, як бы нічога не мінулася, нічога не прайшло, думаю я, верны чарадзей ночы, пра тое, чаму ж, вялікі Сварог, ледзьве чутна слова тваё.

...Парушыўся адвечны лад. Толькі нездарма так учынілася. Светлымі чарамі ў цёмнай ночы абуджана незвычайнае зернейка. І будзе расці зернейка, дзіўнае, цуда­дзейнае. Будзе расці дзеля людзей. Не будзе ў быцці такога сэрца, якога не здолее яно прасвятліць, падараваць дабрыню і спагаду. Беражыце яго, багі, дзеля зямлі...

Гаворыць Сварог пра тую радасць, якую падорыць зернейка людзям, пра добрае і харошае, што зробяць тыя, сэрцаў якіх дакранецца цудадзейнае зернейка. А ў цёмным небе, над цёмнай зямлёй расквітнелі перуновыя кветкі — агністыя маланкі. Шмат агністых кветак.

І адказвае Пярун Сварогу:

— Чароўнае зернейка буду берагчы заўсёды як найвялікшы, найжаданейшы дарунак. Аддам яго лепшаму з людзей, чыё сэрца чыстае, чыя душа жывая, каб расквітнеў нябачаны раней цуд у людскім свеце. І тады добрым і прыгожым зробіцца людскі свет. Стане такім, якім яшчэ не быў ніколі-ніколі. Знікнуць, як быццам іх не было, пакуты, і горыч, расчараванне і ўсё, ад чаго мы, несмяротныя, хацелі б выратаваць людзей.

— Мы не можам выратаваць іх ад усяго. Будзь асцярожны са сваімі жаданнямі брат. І ці не пра лепшага чарадзея гаворыш ты? — пытаецца заклапочаны Вялес.

— Не! — гнеўна-грукатліва кідае Пярун. — Ні адзін з чарадзеяў не будзе аберагаць зернейка. Ніколі.

— Падумай, брат, — спакойна і разважліва працягвае Вялес, — як зможа захаваць смяротны, які не ведае чараў, цудадзейнае зернейка. Як зможа такое зрабіць?

— Зможа. І зробіць, — па-ранейшаму гнеўна доводзіць сваё Пярун, — пакуль ёсць у сэрцы чалавечнасць. А яна ёсць заўсёды. Я ведаю. Я бачыў яе там, дзе б, думалася, яе быць не можа. Мы занадта верылі ў чарадзеяў. Занадта доўга.

— Мы зрабілі шмат памылак, толькі ці не чарадзеі сталі адкупіцелямі многіх з іх. І што ж станецца са светам, калі мы з усёй утрапёнасцю паверым у слабога чалавека?

— Маўчы, Вялес. Што ты ведаеш пра яго, слабога чалавека?

— Я ведаю, як цяжка ўрабляць яму зямлю. Як пакутліва жне ён спрадвечныя каласы, поячы іх сваімі тужлівымі песнямі, росячы іх сваім салёным потам. Як мінае час, і забывае ён пра зжатыя каласы. Змаўкаюць і губляюцца песні, складзеныя ад усёй душы, ад шчырага сэрца. Ён забывае ўсё. Бяздумна ідзе праз сваё жыццё, адно пакутуючы і шкадуючы. Павер жа, мой упэўнены брат, што гэта слабасць. Што чарадзей мацнейшы хаця б таму, што ніколі і не думаў скарыцца свайму лёсу.