Макс Шчур - Завяршыць гештальт

Такое стаўленьне хоцькі-няхоцькі заганяе рознакаляровых усходнікаў у абдымкі расейскамоўнага гета, якое ў Эўропе ўсё болей разрастаецца й квітнее, як і астатнія гета — калі нехта спадзяваўся зь яго ўцячы, то памыліўся эпохай. Ну проста не Эўропа, а нейкая турма народаў! — вы не падумайце, у добрым, сучасным сэнсе слова, вельмі камфортная турма, эўрапейская, сацыяльная, прагрэсіўная, ніякай полавай сэгрэгацыі, новыя вязьні прымаюцца 7/24, па бараку на кожны этнас (але жыві сабе, дзе хочаш) — у любы момант можна ўзьвесьці свой уласны барак (як нядаўна тыя ж касавары), ці прынамсі паставіць шырму ў колерах нацыянальнага сьцяга, — па адзіночнай камэры на кожнага «непрыстасаванца», супольны Двор (і для разборак, і для шпацыраў, і для галасаваньняў), дзе меней-болей цывілізавана дзеліцца «абшчак», на ўваходзе клясычны дэвіз: «Арбайт махт фрай» (пад якім нехта прыпісаў «Нэ травай жамэ», так і пакінулі), зьнешняй аховы амаль няма, унутраная абмяжоўваецца камэрамі назіраньня, плюс штовечар культурная праграма пад назваю «Эўравіжан» — адна бяда: у такой турме, якая ўсё больш нагадвае ідэальны «прыстарэлы дом», як казала мая бабуля, надзвычай лёгка забываецца, што такое свабода.

Разумнейшыя за мяне суайчыньнікі — прыкладам, мой знаёмец Францішак Н. — даўно скемілі, што спадзявацца на Эўропу — марнасьць марнасьцяў, што ніякая там меркаваная эўрапейскасьць духу ня выкрэсьліць з пашпарту месца нашага нараджэньня (базіс ёсьць базіс, Усход ёсьць Усход), і што ўсё з анталягічнага гледзішча істотнае ўсё адно будзе з намі адбывацца, наяве ці не (а якая розьніца? што такое Ява? выспа? матацыкл?), выключна ў тым самым месцы, дзе знаходзіцца выхад з раю і ўваход у нашае асабістае пекла. І слушна: нават у самой Эўропе дужа ацанілі гэты, як на мяне, пэсімістычны падыход. Мне ж ён ніколі не пасаваў, я хацеў быць паўсюль і нідзе, усім і нікім, яшчэ пры жыцьці стаць чыстым духам, лунаць над водамі, абняць неабдымнае... Як бачыце, далунаўся й даабдымаўся. А вось калі б быў аддаў перавагу сапраўднай, да болю роднай беларускай турме перад мэтафарычнаю й чужой эўрапейскай, на якую сам сябе (спадзяюся, пажыцьцёва) асудзіў — тады й падобных алегорыяў ад слова «гора» пазьбягаць навучыўся б. А так — разбэсьціўся, панімаеш...

18.

У тым сваім злашчасным сшытку «Джэнэрэйшн Юрап» я ўжо дваццаць гадоў таму пачынаў пісаць пра Галяндыю, куды з гэтым сшыткам упершыню й патрапіў —дакладна памятаю, што маё ўражаньне ад яе тады было роўнае шоку, які змусіў мяне прачнуцца... не, лепей кажучы: электрашоку, які мяне дарэшты ўсыпіў і занурыў у стан поўнай апатыі й нацыянальнай абыякавасьці да жыцьця. З часам тая мая пісаніна пераўтварылася ў невялічкае эсэ, першае з напісаных мною па-ангельску — не таму, што я так рана стаў канчатковым снобам, а таму што мая ўлюбёная выкладчыца ангельскай ува ўнівэры нам яго задала. Вельмі спадзяюся, што тое эсэ незваротна страчанае, як і сам сшытак — калі б яно знайшлося, выявілася б ня толькі безьліч моўных памылак, гэта паўбяды, але чаго я баюся найбольш — гэта што паводле зьместу яно нічым бы па сутнасьці не адрозьнівалася ад таго, што я пішу цяпер, а гэта ўжо, пагадзіцеся, сьведчаньне змарнаванага жыцьця і духоўнага застою як мінімум. А згадваю я пра ўсё гэта дзеля таго, каб «завяршыць гештальт»: рэч у тым, што мая галяндзкая госьця, спадарыня Марыя, якая ўважліва цяпер разглядае мяне з другога боку пісьмова-кухоннага стала, паводле нейкага дзіўнага выбрыку касьмічнай волі настолькі нагадвае зьнешне маю выкладчыцу ангельскай, што я адчуваю сябе на іспыце, а таксама тое, што зараз яго завалю. Абедзьве жанчыны падобныя тварам, векам, голасам, бездакорным брытанскім вымаўленьнем і нават жэстамі — калі б я быў містыкам або алькаголікам, як раней, я б ужо ўчыніў якую сьлёзную сцэну з цалаваньнем рук — а так я наколькі магу спакойна сяджу й раблю выгляд, што прыслухоўваюся да карысных жыцьцёвых парадаў, якія галяндзкая пара высылае ў мой бок цэлымі эскадрыльлямі камікадзэ.

— Скажыце, а якія ў вас адносіны з суседзямі? — працягвае пытацца ў мяне, нібы па экзамэнацыйным сьпісе, спадарыня выкладчыца. — Вы часам не пакінулі некаму зь іх запасных ключоў — на выпадак, што мы іх забудземся дома? І калі раптам у хаце нешта паламаецца ці ўзьнікне якая іншая праблема — да каго з суседзяў нам найлепей зьвярнуцца?

У адказ я вымушаны паціснуць плячыма, адмоўна пакруціць галавой і яшчэ раз паціснуць плячыма. На жаль, за два гады бытаваньня ў новай кватэры я ўсталяваў добрыя стасункі пакуль толькі з суседзкім цюцькам. Аддаваць яму запасныя ключы я неяк не рызыкнуў, дый іх у мяне няма — яны ў самога гаспадара. Аднак спадар гаспадар, на жаль, жыве далекавата ад Прагі, каб дазволіць сабе імгненна прыехаць адмыкаць маім гасьцям хату, таму на ўсякі выпадак раю ім ключоў дома ні ў якім разе не забываць. Магу таксама падказаць ім паблізу адзін недарагі тату-салён, дзе можна зрабіць сабе наколку з адпаведным «мэмэнта».