Макс Шчур - Завяршыць гештальт

Дваццаць гадоў таму, калі мне самому было дваццаць, я, ураджэнец палеска-падляскага памежжа, упершыню ехаў на так званы Захад, замест шчыта ўзброены сшыткам, які мне хтосьці незадоўга да таго падараваў — нібы ведаў, што мне патрэбна дзеля падтрыманьня баявога духу, залуналага тады ў аблоках пэрманэнтнай юначай дэпрэсіі. На вокладцы сшытку была выяўленая мапа — ды што мапа, папросту карціна! — Эўропы, якою тая паўстае з вышыні палёту касьмічнага спадарожніка або міжкантынэнтальнай ракеты. Маўляў, не згубіся ў вялікім сьвеце, хлопча! — хаця дарог, межаў і нават гарадоў пазначана не было, спрэс зелень, горы й вада, як у зямным Раі; над мапаю — зорачкі Эўразьвязу й буйнымі літарамі надпіс: «Джэнэрэйшн Юрап». Агулам выява досыць падобная паводле стылю да вядомай застаўкі кінакампаніі «Юнівэрсал Пікчэрз» — як шмат усяго яна штораз абяцае гледачу на самым пачатку фільма! Дык вось, гэтаму клятаму сшытку (што выглядаў рыхтык як невялікага памеру кніга, старонак у трыста), канец канцоў, я і «абавязаны» ня толькі тым, што жыву «на Захадзе», але й тым, што з часам ператварыўся ў графамана. Менавіта ў ім я пачаў занатоўваць усякую лухту: спачатку толькі карысныя факты, адрасы, каардынаты, тэлефоны, асобныя падзеі, даты, гадзіны; пасьля — цытаты, афарызмы, сэнтэнцыі, максімы, а ўрэшце, даруй божа, уласныя думкі, уражаньні і нават — сорамна сказаць — вершы! На іх мяне неяк прабіла адразу ж пасьля вяртаньня зь Юрапу на радзіму. Як толькі сшытак закончыўся (на што мне спатрэбілася каля году — роўна столькі, колькі нашым айчынным спэцслужбам, каб адшукаць яго аўтара), у мяне настаў такі глыбокі душэўны крызіс, што ўратаваць мяне ад яго магла адна эміграцыя — мне карцела зьехаць ужо дзеля таго, каб набыць сабе яшчэ адзін такі самы сшытак, пакуль іх там не перасталі выпускаць (перасталі). Цяпер ужо і ня ведаю, ці не спаліў я яго празь нейкі час па п’яні, ці мо проста выкінуў — у кожным разе, я даўно яго ня бачыў і не шукаў. Калі б цяпер ён трапіўся мне ў рукі, то першае, што я б зрабіў — гэта прыпісаў бы да слова «Джэнэрэйшн» яшчэ «Дэ», зрабіўшы з генэрацыі дэгенэрацыю: атрымалася б кніга, ня горшая за тую папярэднюю, хай сабе з тым жа зьместам. Хіба што нашмат больш праўдзівая.

Як ні сьмешна й ні ганебна прызнавацца ў гэтым у маім веку, на той замацанай мапе-вокладцы загадзя й цалкам зьмяшчалася тэрыторыя, на якой я правёў наступныя (то бок мінулыя) дваццаць гадоў жыцьця. Папярэднія дваццаць гадоў зьмяшчаліся на школьнай мапе эўрапейскай, зноў-такі, часткі былога СССР — але там слова «эўрапейская» было толькі геаграфічным (затое дакладным) поймам. А вось на сшытку слова «Эўропа», ды яшчэ ў суправаджэньні слова «Джэнэрэйшн» з усімі яго канатацыямі, ад джэндэру да генія, азначала для мяне, вядома, нашмат болей: уласна кажучы, азначала ўсё. Я глядзеў у гэты сшытак, выбачайце за безгустоўнасьць, нібыта ў люстэрка сваёй душы — бадай, гэтак жа, як калісьці ў мапу сваёй сьціплай постсавецкай краіны. Эўрапейскі краявід здаваўся мне найпрыгажэйшым за ўсё бачанае мною ў сьвеце, моц мастацтва выцесьніла з майго ўяўленьня рэальнасьць. Каму з нас не карцела трапіць ува ўлюбёную карціну? На той бок люстэрка? (Маладосьці ўласьціва думаць у першую чаргу пра эстэтыку, на этыку маладосьць забівае чэлес.) І хто мог ведаць, што карціна, у якую я так імкнуўся трапіць, ператворыцца для мяне з краявіду ў нацюрморт?

Цяпер ужо можна прызнацца ў тым, што я, зьехаўшы з краіны ў якасьці першай ластаўкі так званай менскай вясны (мастадонты адляцелі крыху раней), учыніў фальстарт і аказаўся, на жаль, ня гонарам і сумленьнем, а сарамаценьнем свайго «пакаленьня Ю», найлепшыя прадстаўнікі якога досыць хутка мяне дагналі й перагналі. Неўзабаве яны ўжо апавядалі мне пра кубінскія басэйны, бразыльскія фавэлы, кітайскія прысмакі, мэксыканскія піраміды, балівійскія наркотыкі, тайляндзкіх шлёндраў, аўстралійскіх кенгуру, усурыйскіх тыграў — адным словам, пра ўсё тое, што для маладзейшых за нас ужо стала знаёмым да болю й ванітаў. Але цымус нават ня ў тым, што ў Юрапе я, так і не знайшоўшы дому, канчаткова стаў даматурам. Мой асабісты сорам перад аднагодкамі палягае перадусім у тым, што за дваццаць гадоў я ня толькі не зрабіў у межах Эўропы ніякіх (ні геаграфічных, ні графаманіякальных) адкрыцьцяў, але й ня здолеў прыдумаць сабе лепшай шпіёнскай легенды, і толькі цяпер пачынаю разумець, якім глупствам было зьвязаць свой лёс з гэтаю настолькі нецікаваю часткай сьвету. Але тут як у шлюбе: для таго, каб яго разарваць, патрэбныя нейкія больш важкія прычыны за простую адсутнасьць першапачатковай закаханасьці — ну там, скажам, прынамсі здрада — і нават у гэтым выпадку ня кожная рагатая дзьвюхногая скаціна рызыкне пайсьці на развод, баючыся непрадказальных, перадусім матэрыяльных наступстваў. І ўсё-ткі менавіта ў сярэднім веку найбольш распадаюцца старыя сем’і й заводзяцца новыя. Лічба сорак, што заўжды палохала мяне як сымбаль вайны і сьмерці, ёсьць папросту, відаць, магутнейшай, чым я думаў.