Алесь Наварыч - Літоўскі воўк

- Так і крычалі?

- Але, крычалі. Ды расейскі кулявы агонь быў такі шчыльны, што нашыя падалі адзін за адным. Сапраўдная бойня. Кроў хлішча...

- Але і вы стралялі? І некага забілі?

- Канечне! Да вечара столькі трупаў валялася, і нашых, і расейцаў, па ўсім лесе... Пад ногі глядзелі, каб не наступіць на чалавека. Карацей, як сонца добра схілілася, гляджу, інсургенты па два-тры чалавекі сталі пакідаць пазіцыі... Прасцей кажучы, разбягацца.

- Разбягацца?

- Так, разбягацца. Кідалі зброю, зрывалі камандзірскія адзнакі і ўцякалі. І ніхто не мог стрымаць іх... Што ты хочаш, цывільныя людзі... Аднаго натхнення, каб ваяваць, мала. Разумееш, ваяваць - гэта забіваць людзей. А гэтаму трэба ву-чыц-ца!

Аксана зіркнула на Людовіка, нічога не сказала.

- Як сонца схілілася яшчэ ніжэй, стала зразумела, што расейцам удалося зрабіць флангавыя абхваты - справа і злева. Узнікла пагроза акружэння. Сітуацыя вырабілася на панічную. Ды што тут гаварыць, гэта і была самая сапраўдная паніка. Пабеглі і мы... І зброю давялося кінуць, і ў дрыгву лезці, каб у палон не трапіць. А там возера такое, далей вёска Ласосна... Усе туды ўцякалі. А расейцы ўжо і не атакуюць, толькі зрэдку пастрэльваюць. Казалі потым палонныя, што расейцы сваіх параненых і забітых збіралі. Потым адышлі ў Ружаны, пахавалі. Усё больш ніжніх чыноў.

- А колькі нашых загінула?

- Многа, Аксана. Больш сотні. А ў палон колькі трапіла! Адразу ўхапілі Рафаіла Карыцкага. Ён з Беластока аднекуль... Былі чыноўнікі, мяшчане, шмат леснікоў... Такія, як я, гімназісты з Беластока, Гародні, Свіслачы. Адстаўныя салдаты былі. Сялян крыху, з дзяржаўных... Добры натоўп. - Людовік прыклаў хустачку да вачэй, на хвіліну змоўк. - Так, натоўп, не войска.

- Дык, выходзіць, вы такім натоўпам і ваявалі?

- Не, мы зрабілі правільную арганізацыю, пабіліся на роты - плутоны.

Людовік зноў змоўк, нешта думаў пра сваё.

- Дык пра што ты пыталася? - ачомаўся ён. - Пра загінулых? Цяжка сказаць... Маёр Крэмер данёс у рапарце, што пабітых было больш, чым дзве сотні. А цяпер вядома, што застрэленых усяго сорак чалавек.

- Ну а вы?

- Каб не трапіць у палон, сядзелі ў дрыгве. Потым выбіліся да маёнтка ў той Ласосне, схаваліся ў стозе саломы. Чуем, пад'ехалі казакі, сталі пратыкаць пікамі і шаблямі салому. Тут мяне і зачапіла.

- Дык ты паранены? - ускрыкнула Аксана, бялеючы. - А казалі, з каня ўпаў і рабрыну зламаў.

- Было і такое. А ў тым стозе зачапіла. Убілі шаблі ў нагу, ледзь не зароў ад болю. Але каб закрычаў, то забралі б. Бачыш, я перад табой... - Людовік вінавата пасміхнуўся.

- А што Артур?!

- Я што, я паранены. Куды мне падзецца? - Людовік усё расказваў пра сябе. - Далучацца да якога атрада, каб змагацца зноў, немагчыма... Артур давёў мяне да Пінска, перадаў знаёмым людзям, а сам вярнуўся.

- Дык ён з табой быў. І дзе цяпер ён?

- Хаваецца. Па лясох. Разам з такімі, як сам. А на тых, якія паўцякалі раней, злы, як сабака. Цяпер разумееш, чаму тыя, як вярнуліся, не надта ахвочыя паказвацца на вочы. Баяцца не столькі расейцаў, колькі сваіх, у першую чаргу Артура. Э-э, ды ці вінаватыя яны?! Ці ведаеш, што цар кінуў 200 тысяч войска на адну толькі Беларусь. А нас колькі было? А дзе агульнае кіраванне, дзе наш Касцюшка?

- А што зараз думаеш рабіць? - прамовіла Аксана, не хаваючы свайго расчаравання.

- Страшная сіла - расейцы, - працягваў сваё Людовік. - Што нашыя паляўнічыя стрэльбачкі супраць іхніх ружжаў. І гэта яшчэ ў лесе ваявалі, а каб дзе ў чыстым полі, ды супраць гармат?

- Дык вы ж... мужчыны.

- Ну, скажы яшчэ, што голымі рукамі падушыла б іх... Тут варта ўжыць іншыя спосабы...

Вочы ў Людовіка гарэлі. Было зразумела, што склаўшы рукі ён сядзець не будзе.

4. Першая вылазка

Партызанскай акцыі не задоўжыліся чакаць. Літаральна праз пару дзён па лініі паштовага тракту Пінск - Мазыр невядомыя напалі на канвойны абоз, які гнаў этапам з Царства Польскага палонных паўстанцаў ці арыштаваных варшаўскіх падпольшчыкаў.

Налёт не зусім каб удаўся: на выручку канвою паспяшаўся конны раз'езд жандараў пад кіраўніцтвам капітана Фогеля. Жандары кучнымі залпамі рассеялі нападнікаў, дапамаглі вярнуць уцекачоў, якія і хадзіць добра не маглі, не тое што разбягацца. Хто і ўцёк, схаваўся ў лазу, у багну, праз дзень-другі вылезлі, абгрызеныя машкарэчай, каб самахоць здацца ўладам.

Фогель ламаў галаву: хто арганізаваў напад? З камунікатаў ён ведаў, што ў ваколіцах залётных бандаў наўрад ці было. Тутэйшыя сяляне, большасцю праваслаўныя, у сімпатыях да польскага закалату не былі заўважаны. Наадварот, знайшліся і памочнікі, якія лавілі «польскіх бандытаў» па лесе з тых, каму ўдалося ўцячы. Шляхта, асабліва шарачковая, не вызначалася мяцежніцтвам. Але ж знайшоўся нехта, відаць, з апалячанай шляхты, хто адважыўся пагуляць у Гарыбальдзі. Напад на канвой быў мясцовай самадзейнасцю, капітан жандармерыі не сумняваўся.