Александр Осипенко - Святыя грэшнікі

То былі брыдзенькія, хоць і ўмела зробленыя пасквілі і нагаворы, друкаваныя на машынцы і пісаныя ад рукі непасрэдна Лазару Богшу. Нейкі мужчына, напрыклад, з нахабнай шчырасцю пісаў пра свае з Цюкай інтымныя адносіны. Богшу ўразіла, што невядомы нягоднік прыводзіў такія інтымнага парадку факты, якія сапраўды мог ведаць блізкі чалавек. Потым былі і яшчэ розныя па зместу і форме пісьмы ад жанчын і мужчын, але з аднолькавай дозай бруду. Нейкая жанчына адкрывала Богшу вочы, які не бачыць, што яго жонка па-ранейшаму жыве з Кірылам Лыкавязавым, атрымлівае ад яго грошы і каштоўныя падарункі, пасміхаецца з Бог­шы і расказвае пра яго такое, за што яе варта выпхнуць за дзверы выспяткам пад зад.

Бруд, бруд, бруд, які, аднак, муляў Лазару Богшу вочы. Цюка плакала, клялася ў сваёй невінаватасці. Лазар верыў і не верыў. Найчасцей не верыў. Ды ўсё адно закрадвалася ў душу падазронасць. Яна, як шашаль, тачыла іхнюю любоў.

Потым пасыпаліся пісьмы ва ўстановы. У іх Цюка выстаўлялася ўжо не проста разбэшчанай дзеўкай, а здрадніцай і нямецкай паслугачкай, якая спала без раз­бору з кожным немцам. Ананімшчыкаў мала абыходзіла, што ў вайну Цюка мела нейкіх чатырнаццаць гадоў. Нарэшце паявіліся ананімкі на самога Лазара Богшу, нашмат танчэйшыя, але і нашмат атрутныя. Тыя ж, а можа, і другія іксы і ігрэкі, прызнаючы несумненную таленавітасць Лазара Богшы і як бы між іншым, пыталіся, а ці не таму Лазар Богша трымаецца за Цюку, што яна добра ведае нейкую тайну, якую выдасць адра­зу, як Богша паспрабуе яе кінуць. Былі і такія пісьмы, у якіх зусім недвухсэнсоўна сцвярджалася, што Богша добраахвотна паехаў у Нямеччыну, быў завербаваны там і накіраваны гестапа ў канцэнтрацыйныя лагеры, каб убівацца ў давер вязняў і выдаваць іх нямецкім уладам.

Бруд, бруд, бруд, які пранікаў на студыю, выклікаючы ў кіношнікаў самыя розныя здагадкі. "Дыму без агню не бывае", — паціху разважалі на студыі. Богша і Цюка адчувалі, як вакол іх утвараецца незразумелая, непадступная пустата. А галоўнае — не дакажаш, ды і каму станеш даказваць? I ўжо ў друку раптам перагледзелі ягоныя абодва фільмы — дыпломную работу і поўнаметражную стужку, — знайшоўшы ў іх тонкі манеўр, каб працягнуць ва ўжытак варожую філасофію. Як з ночы раптам выніклі і скаргі Сільвы Тарабеевай — яшчэ адно пацвярджэнне чужой па духу дзейнасці Ла­зара Богшы, які сказіў вобраз вялікай актрысы.

То быў жахлівы год, які і закончыўся жахліва.

Праз тры дні пасля мастацкага савета, на якім з паспешлівасцю, неўласцівай кіношнікам, Лазар Богша быў адхілены ад работы над фільмам, Кірыла Лыкавязаў зайшоў у Богшаў рэжысёрскі пакой.

Ён, Лазар Богша, якраз гатаваў каву, калі размашиыста расчыніліся дзверы і на парозе ўзнікла спартыўная постаць Кірылы Лыкавязава. Богша бясконца абрадаваўся госцю. Кірыла Лыкавязаў належаў да тых кіношнікаў, хто хоць і не вельмі кідка, але ўсё ж падтрымліваў яго і Цюку ў гэтыя нялёгкія дні.

— За гэтыя два дні ты зайшоў да мяне першы, — паскардзіўся Богша.

— Не крыўдуеш? — спытаў Кірыла.

— Чаго?..

— Што я не выстуіпіў у тваю абарону?

— Але ж цябе не было на мастацкім савеце.

— Я не пайшоў знарок.

— Пабаяўся?

— Не, я не хацеў сядзець з людзьмі, якія паверылі подлым ананімшчыкам. Я дапускаю, што Цюка, магчы­ма, і небязгрэшная, але ты, хто выцерпеў столькі пакут...

— Кірыла! Не гавары так пра Цюку...

— Даруй і яшчэ раз даруй, але я ведаў яе...

— Я прашу цябе, не чапай Цюкі...

— Не хочаш... Я абураны, Лазар, да глыбіні душы і ананімкамі і тым, што здарылася. Я хацеў бы глянуць у вочы таму, хто пісаў гэтыя подлыя пісьмы. Глянуць і плюнуць яму ў морду. Мяне ахоплівае жах, калі я ду­маю, што падаю нягодніку сваю чыстую руку, што я проста дыхаю адным з ім паветрам. Але я не менш абу­раны, што нашы задужа прынцыповыя члены мастацкага савета паверылі ананімшчыкам, паставіўшы пад сумненне тваю, Лазар, сумленнасць.

— Ты лічыш, што мастацкі савет адхіляў мяне ад ра­боты па гэтай прычыне? — спытаў Лазар Богша, як бы пацвярджаючы сваю здагадку, што паявілася ў яго.

Кірыла Лыкавязаў скептычна ўсміхнуўся, як усміхаюцца з наіўнага пытання малога хлапчука.

— А хіба ты яшчэ сумняваўся? Верыў у тое, нібы ў тваёй незакончанай працы знайшлі нейкія памылкі? Глупства, Лазар. Калі цябе трэба адхіліць ад работы, нашы студыйныя мудрацы знойдуць у цябе якія хочаш недахопы.

— Кірыла, Кірыла, што ты кажаш? Я хадзіў да дырэктара, ён сказаў мне, што ўсяму прычына мае пошукі формы. Ім здаецца, што я забраўся ў багну фармалізму і абстракцыянізму.